Wednesday, February 21, 2024

Ibisingizo bya Tomasi w’Akwini, urumuli rwa Kiliziya

Tomasi wa Akwini, Umusaseridoti w’umudominikani, akaba umuhanga mu nyigisho za Kiliziya, yavutse mu 1226. Mu gihe cye, yabaye umuhanga utagereranywa, n’urumuli rutangaje rw’ibihe byose muri Kiliziya. Ubuhanga n’ubutagatifu bwe byatumye Papa Urbano IV amushinga kwandika Misa yose n’indirimbo z’Isakaramentu, harimo na Rata Siyoni yahimbye. Yahuye n’akaga gakomeye azira kuba ashaka kwiha Imana, ibizungerezi byahawe ubutumwa byagombaga gusohoza mu gihe cy’ijoro ngo bihemuze uwamaramaje kwegukira Imana. 

Aho yafungiwe, yohorerezwaga abakobwa bo kumutesha ubumanzi (kandi mui aya magambo atukura usome inkuru irambuye ivuga ku mateka ye).

Tomasi wa Akwini yapfuye kuwa 7 Werurwe 1274. Papa Yohani wa XXII yamwanditse mu gitabo cy’abatagatifu kuwa 18 Nyakanga 1323. Papa Piyo wa V yamwanditse mu gitabo cy’abahanga mu nyigisho za Kiliziya mu 1567. Papa Lewo wa XIII ni we wategetse ko Filozofiya na Tewolojiya gatolika y’isi yose byigishwa bifatiye ku byo mutagatifu Tomasi yanditse. Tumwizihiza ku itariki 28 Mutarama. Mu nyigisho za Kiliziya ni “umuhanga kimalayika (docteur Angelique).

Ibisingizo bya Mutagatifu Tomasi w’Akwini (les titres de saint Thomas d’Aquin),

Mutagatifu Tomasi w’Akwini yahawe ibisingizo by’agatangaza n’abashumuba ba Kiliziya, inama nkuru za kiliziya, amakaminuza ndetse n’ibirangirire mu bumenyamana (les papes, les conciles, les universités et les théologiennes les plus éminent).

Muri Liturujiya (dans l’office liturgique), Kiliziya ntihwema kwita mutagatifu Tomasi wa Akwini :

  1. Ni umutako w’isi (ORNEMENT DE L’UNIVERS)
  2. Umujyanama n’urumuli rw’abemera (GUIDE ET LUMIÈRE DES FIDÈLES)
  3. Ubushyinguro bw’imigenzo myiza (TABERNACLE DES VERTUS)
  4. Ni itara ry’isi (FLAMBEAU DU MONDE)
  5. Urumuli rwa Kiliziya (LUMIÈRE DE L’ÉGLISE)
  6. Icyubahiro n’ikuzo, ububengerane by’Ubutaliyani (SPLENDEUR DE L’ITALIE)
  7. Icyubahiro n’ikuzo by’Abadominikani (HONNEUR ET GLOIRE DES FRÈRES PRÉCHEURS)
  8. Umusizi w’umuremyi (CHANTRE DE LA DIVINITÉ)

Mutagatifu Tomasi w’Akwini, abahanga batandukanye bamuhaye amazina menshi, ashushanya ubuhanga n’ubuhangare bwe mu bumenyamana no mu bumenyi bunyuranye. Mutagatifu Tomasi w’Akwini ni :

  1. Umuhanga Kimalayika (DOCTEUR ANGÉLIQUE)
  2. Malayika w’ubumenyamana (ANGE DE LA THÉOLOGIE)
  3. Umuhanga w’Ukaristiya (DOCTEUR EUCHARISTIQUE)
  4. Umuhanga utagereranwa (DOCTEUR INCOMPARABLE)
  5. Umuhanga w’abahanga (DOCTEUR DES DOCTEURS)
  6. Umuhanga w’ikirenga w’ibigo by’amashuri (AIGLE DES ÉCOLES)
  7. Inganzo y’ubuhanga (SIÈGE DE LA SAGESSE)
  8. Ubushyinguro bw’ubumenyi n’ubuhanga bw’Imana (TABERNACLE DE LA SCIENCE ET DE LA SAGESSE DIEU
  9. Umusobanuzi udahinyuka w’ugushaka kw’Imana (INTERPRÈTE FIDÈLE DES VOLONTÉS DIVINES)
  10. Umurinzi w’ukwemera nyakuri (ATHLÈTE DE LA FOI ORTHODOXE)
  11. Malayika utsemba ubuyobe (ANGE EXTERMINATEUR DES HÉRÉSIES)
  12. Ukangaranya abayobe, inyundo ijanjagura ubuyobe (TERREUR DES HÉRÉTIQUES ET MARTEAU DES HÉRÉSIES)
  13. Iriba ry’abahanga (FONTAINE DES DOCTEURS)
  14. Indorerwamo izira ikizinga ya Kaminuza ya PARIS (MIROIR SANS TACHE DE L’UNIVERSITÉ DE PARIS)
  15. Uwambere mu bahanga akaba n’ibyishimo by’abamenyi (PREMIER DES SAGES ET DÉLICES DES SAVANTS)
  16. Itara ry’Ubumenyamana Gatulika, (FLAMBEAU DE LA THÉOLOGIE CATHOLIQUE)
  17. Urumuli rw’ubumenyi (LUMIÈRE DE SCIENCE)
  18. Igitangaza cy’isi (MIRACLE DU MONDE)
  19. Urutare rwo kwishingikiririza, urutare rw’ukwemera (PIERRE DE TOUCHE, DE LA FOI)
  20. Urufunguzo rw’ubumenyi n’urw’itegeko (CLEF DES SCIENCES ET CLEF DE LA LOI)
  21. Intangiriro y’ubumenyi bwose (ALPHA DE TOUTES LES SCIENCES)
  22. Ururimi rw’abatagatifu bose (LANGUE DE TOUS LES SAINTS)
  23. Ikimenyesto cy’ubutungane mu mbaga nsaseridoti (PERLE DU CLERGÉ)
  24. Ingabo ya Kiliziya ikiri mu rugendo (BOUCLIER DE L’ÉGLISE MILITANTE)
  25. Urumuli rwa Kiliziya ikiri mu rugendo (LUMIÈRE DE L’ÉGLISE MILITANTE)
  26. Itara rimurikira isi (GRAND LUMINAIRE DU MONDE)
  27. Umwigisha rusanjye wa kaminuza zose (COMMUN MAÎTRE DE TOUTES LES UNIVERSITÉS
  28. Igikomangoma akaba n’umukurambere wa Kiliziya (PRINCE ET PÈRE DE L’ÉGLISE)
  29. Igikomangoma mu bahanga mu bumenyamana (PRINCE, DES THÉOLOGIENS)
  30. Umwigishwa akaba n’umutoni wa Roho Mutagatifu (DISCIPLE, PRIVILÉGIÉ DU SAINT-ESPRIT)
  31. Umuhanuzi w’Imana, Ingoro y’Imana (ORACLE DIVIN)
  32. Umuhanuzi w’inama nkuru ya kiliziya yabereye i TRENTE (ORACLE DU CONCILE DE TRENTE)
  33. Umumalayika w’ikigo cy’ishuri (ANGE DE L’ÉCOLE)
  34. Ububiko bw’intwaro bwa kiliziya n’ubw’ubumenyamana (ARSENAL DE L’ÉGLISE ET DE LA THÉOLOGIE)
  35. Inshamake y’abahanga bose (RÉSUMÉ DE TOUS LES GRANDS ESPRITS)

Mutagatifu Tomasi w’Akwini, udusabire !

No comments:

Post a Comment

MUTAGATIFU YANWARI (+305)

… Guverineri w’iyo ntara yaramubwiye ati: “ tura ububani ibigirwamana, cyangwa se wicwe”. Yanwari ati: “sinshobora gutura ibitambo amashitan...