Umwalimu wa Kiliziya; izina ry’igisingizo, rihabwa nde?

Tereza w'Avila/ src; internet

Umwalimu wa Kiliziya, ni izina ry’igisingizo -Title-  rihabwa umutagatifu rigasiba undi. Umwalimu wa Kiliziya - Doctor of the Church- ni izina Kiliziya iha umutagatifu kubera uruhare rukomeye yagize mu bumenyamana- theology- cyangwa mu mahame ya Kiliziya, binyuze mu bushakashatsi, inyigo cyangwa inyandiko yokoze.

Mu mwaka wa 2020, Kiliziya Gatolika yari ifite Abarimu ba Kiliziya 36, aho 17 muri bo bitabye Imana mbere y’icikamo kabiri rya Kiliziya -Great Schism-  ryo mu 1054. Muri abo 36 kandi, 27 bakomoka iburengerazuba, naho 9 ni abo mu burasirazuba. Harimo abasenyeri 18, abapadiri 12, umudiakoni 1, ababikira 3. Abakomoka muri Afrika bakaba 3. Abatagatifu bakurikira Kiliziya yemejeko ari bagize uruhare rukomeye mu nyigisho n’amahame byayo, bityo ibagenera izina ry‘umwalimu wa kiliziya’:

 

1.     Mtg. Girigori mukuru: Yabaye Papa wavuguruye bikomeye imibereho y’abihayimana n’abamonaki kandi agakomeza ubupapa, akabuha imbaraga.

2.     Mtg. Amburuwazi: Yabaye umwepiskopi wa Milan mu butaliyani, arwanya bikomeye ubuyobe bw’Arius, wigishaga ko Mwana ari umuntu wifitime kameremana- La pensée de l’arianisme affirme que si Dieu est divin, son Fils est d’abord humain, mais disposant d’une part de divinité.

3.     Mtg. Agusitini wa Hippone:  Yabaye umwepiskopi w’Afurika y’amajyaruguru wahanganye cyane n’ubuyobe butandukanye, yandika inyandiko zitabarika. Ni umwe mu bahanga Kiliziya y’iburengerazuba yita ‘Umwalimu w’Inema- Doctor of Grace.

4.     Mtg. Jerome: Yahinduye isezerano rya kera ryanditse mu gihebureyi aryandika mu kilatini. Yasubiyemo iserano rishya ryari ryahinduwe mu kilatini kugira ngo haboneke Bibiliya yiswe ‘VULGATE’. Ni umuhanga mu bumenyi bwa bibiliya- “Father of Biblical Science”.

5.     Mtg. Tomasi w’Akwini: Ni umudominikani w’umutaliyani wibanze ku kwandika kuri Filozofiya, tewolojiya no ku mahame ya Kiliziya Gatulika. Ni umwe mu bahanga muri tewolojiya bahinduye byinshi I burengerazuba-  Influentual Theologian in the West, akaba n’umurinzi w’uburezi gatolika.

 

6. Mtg. Yohani kirizositome: Yabaye umwepiskopi mukuru wa Constantinople. Yanditse inyigisho hamwe n’amabaruwa byinshi. Ni umurinzi w’abogeza Inkuru Nziza- patron of preachers.

7.     Mtg. Bazili Mukuru: Yabaye umwepiskopi wa Kayizariya muri Aziya, nawe yavuguruje ubuyobe bwa Arius, yandika inyandiko nyinshi, zirwanya ubuyobe, zigashishakaza mu kwemera kuboneye atibagiwe n’amategeko agomba kugenga abamonaki.  Yagize uruhare rukomeye mu mibereho y’abamonaki I burasirazuba- Father of Monasticism of the East.

8.     Mtg. Girigori w’i Naziyanzi: Yabaye umwepiskopi wa Constantinople, ahangana na Arius wari umuyobe. Yanditse inyandiko nyinshi z’ubumenyamana, amabaruwa n’imivugo.

9.     Mtg. Athanazi: Yabaye umwepiskopi wa Alexandria, nawe yarwanije bikomeye umuyobe Arius.

10. Mtg. Bonaventure: Ni umufransiskani waje kuba umwepiskopi wa Albano mu butaliyani. Nyuma yaje no kuba umukaridinali.

 

11. Mtg. Anselime wa Canterbury: Yabaye umwepiskopi mukuru wa Canterbury.

12. Mtg. Isidori wa Seville:  Yabaye umwepiskopi muku mukuru wa Seville mu gihugu cya Esapagne.

13. Mtg. Petero kirizologe, yabaye umwepiskopi mukuru wa Ravena mu butaliyani, umujyanama wa Papa Lewo wa I. Yanditse inyigisho nyinshi zihangana n’ubuyobe kuri Yezu kristu: zahamyaga ko “Mwana afite kameremana gusa – Monophysisme: le Fils n'a qu'une seule nature et qu'elle est divine, cette dernière ayant absorbé sa nature humaine.”

14. Mtg. Lewo wa mbere, Mukuru:  Umupapa warwanije, uko bikwiye umwepiskopi wa Kiliziya ku isi, ubuyobe bwariho icyo gihe. Muri urwo rugamba rwo kwimakaza ukwemera gutunganye, yifashshije inyandiko zinyuranye zirimo n’izivuga byihariye kuri Kristu -Christology.

15. Mtg. Petero Damiyani: Yabaye Karidinali ukomoka mu butaliyani, akaba mu muryango w’Ababenedictine, yagize uruhare mu mavugururwa ya Kiliziya- ecclesiastical and Clerical reformer. 

16. Mtg. Berenaridi wa Clairvaux nawe yagize uruhare mu kuvugurura imibereho y’abiyeguriyimana, abera umuyobozi kandi anateza imbere umuyango w’abasisiterisieyani, Directeur of conscience, promoter of cisterician order.

17. Mtg. Hilary wa Potiers: Uyu mushumba wa Potiers ni umwe mu banditsi bambere banditse amahame mu kilatini, yahanganye n’ubuyobowe bwa Arius, aburwanya yivuye inyuma.

18. Mtg. Alufonsi Liguori:  Umusaseridoti wo mu muryango w’umucunguzi mutagatifu- congrégation du Très saint Rédempteur, ni we wawushinze kuwa 9/11/1732. Ni we wanditse mu 1761 ishapule y’ibikomere bitanu bya Yezu.

19. Mtg. Fransisko wa Sale:  Yabaye umwepiskopi wa Nipolis na Geneva. Yabaye umwanditsi ukomeye- spiritual writer. Ni umurinzi w’abanditsi n’itangazamakuru, hamwe na Jeanne wa Chantal yashinze umuryango w’abavisitandine- Ordre de la Visitation de Sainte Marie- kuwa 6/06/1610 wemerwa na Papa Urban VIII kuwa 27/06/1625.

20. Mtg. Sirilo wa Alexandria: Yabaye umwepiskopi mukuru wa Alexandria, yandika inyandiko zivuguruza ubuyobe bwa Nestorius.

 

21. Mtg. Sirilo w’i Yeruzalemu: Umwepiskopi mukuru wa Yeruzalemu, warwanije bikomeye inyigisho z’ubuyobe za Arius

22. Mtg. Petero Canisius: Umusaseridoti w’umuyezuwiti ufatwa nk’intumwa - Apostle-  ya kabiri ya Allemagne

23. Mtg. Yohani w’umusaraba: Yashinze umuryango w’abakarumeli akaba umuhanga mu bumenyamana bwiga ku mayobera -Doctor of Mystical Theology.

24. Mtg. Roberiti Bellarmine: Akomoka mu butaliyani, umwepiskopi mukuru w’umuyezuwiti wa Capua. Yanditse byinshi agamije kurinda amahame ya Kiliziya, gatigisimu kandi yita ku mibanire ya Kiliziya n’ibindi bihugu no ku ishami rya tewolojiya ryiga kuri Kiliziya- ecclesiology.

25. Mtg. Albert Mukuru: Umudominikani wabaye umwepiskopi wa Regensburg mu budage, ni we wigishije Mutagatifu Tomasi w’Akjwini. Yabaye ikirangirire kugeza ubwo bamwita Umwalimu w’isi yose, umwalimu w’inararibonye- “universal Doctor, Expert Doctor”

Antoine wa Padua:

 

26. Mtg. Antoine wa Padua: Ni we mufransisikani wa mbere wiswe Umwalimu w’Ivanjili- Evangelical Doctor- yabaye umuhanga n’ikirangire muri tewolojiya no kwamamaza Ivanjili. Papa Girigori wa 9, wamugize umwe mu bajyanama be, yamuhaye igisingizo- Title- cyo kuba “Ubukungu buzima bwa Bibiliya -Trésor vivant de la Bible”. Yabaye umusaseridoti uzwi ho kwigisha amahame yerekeye roho, kwamamaza ivanjili no kugira ingabire yo gukiza indwara (Doctrine Spirituelle, prédicateur, et thaumaturge).

  

27. Mtg. Tereza wa Avila: Ni we wambere mu batagatifukazi wageze ku rwego rwo kuba “umwalimu wa Kiliziya.” Yashinze umuryango w’ababikira b’abakarumeli aba n’umwanditsi w’agatangaza w’inyandiko zirimo n’iz’amayobera- prolificc spiritual and mystical writer.

28. Mtg. Gatarina wa Siena: Ni umutaliyani witagatifurije mu muryango w’abadominikani. Yanditse inyandiko nyinshi ku mayobera- mystique.

29. Mtg. Yohani wa Avila: Uyu wabayeho umuyobozi wa roho wa Mutagatifu Tereza w’Avila, amateka agaragaza ko ari uwa 34 mu barimu ba kiliziya, yashizwe muri uru rwego na kuwa 27/10/ 2012 na Papa Benedigito wa XVI. Ni umusaseridoti wo muri esapagne wagize uruhare mu kwamamaza ukwemera muri Andalusia no mu ivugururwa ya kiliziya muri Espagne.

30. Hari kandi Abatagatifu Hildegaridi wa Bingen, Girigori wa Narek, Lawurensiya wa Brindisi, Beda- the Venerable- uzwi cyane mu mateka ya England, Yohani Damaseni na Efuremu bo muri Syria.