Menya igisonga cy'umushamba wa diyosezi yawe

 Izindi nkuru wasoma:

Menya abatagatifu b’Imana, intumwa zaharaniye ko kwiyambaza Uruhanga rutagatifu rwa Yezu, Impuhwe z’Imana n’i Isakaramentu Ritagatifu bimenyekana kandi bigakorwa na bose. (Apôtres de l’'Eucharistie, Apôtres de la Sainte Face et les Apôtres de la Miséricorde).

A.   Intumwa z’Isakaramentu Ritagatifu  (Apôtres de l’'Eucharistie)

1. Eliyasi
2. Ewufaraziyaw’Umutima Mutagatifu wa Yezu
3. Pasikali
4. Mariya Mutagatifu Sesiliya w’i Roma
5. Petero Vigne
6. Yohani MariyaViyani

B. Abahamya b’Impuhwe z’Imana (Apôtres de la Miséricorde)

1.  Mama Fawustina
2.  Siperansiya waYezu
3. Misheli
4. Terezaw’Umwana Yezu
5. Ludoviko Orione 
6. Yohani Yozefu Lataste
7. Yohani Pawulo wa II 
8. Umurage w’intumwa y’Impuhwe z’Imana

C.   Intumwa z’Uruhanga Rutagatifu rwa Yezu (Apôtres de la Sainte Face)

Ni Intumwa z’UruhangaRutagatifu rwa Yezu: Mariya wa Mutagatifu Petero n’uw’Umuryango Mutagatifu; Kayitani, Umumisiyoneri w’Uruhanga Rutagatifu rwa Yezu; Mariya Piyerina wa Misheli; Ilidebrandi Girigori; Lewo Papini Dipo, umulayiki; Mariya Tereza Visenti, umubikira w’umukarumelita n’ Umuhire Mariya Pia Mastena. Aba 7 baharaniye ko kwiyambaza Uruhanga rutagatifu bimenyekana kandi bigakorwa na bose. 

Ni we mukaridinali Afurika yabonye bwa mbere

Nk’umusaseridoti byamusabaga gutwara igare mu bilometero 50, agiye mu butumwa. Ni we mukaridinali wa mbere wa Tanzaniya, n’uwambere mu bavuka muri Afurika. 

Yavukiye mu gihugu cya Tanzaniya, i Bukongo muri diyosezi ya Bukoba, kuwa 12 Nyakanga 1912. Ni mu karere ka Bukoba, ku mupaka w’amajyaruguru y’iburengerazuba bwa Tanzaniya, uyihuza na Uganda. Yitabye Imana kuwa 8 Ukuboza 1997, ku isaha ya saa 22 n’iminota 15, i Dar-es-Salam. 

Uwo ni Laurean Rugambwa. Yavukiye mu muryango w’abatware (famille du clan des chefs de tribu), mu nzu ya Domisiyani Rushubirwa na Asiteriya Mukaboshezi. Abo babyeyi nibo, mu buryo bwa gihanuzi, bamuhitiyemo izina Rugambwa risobanura icyamamare, ikimenyabose. Afite imyaka 6 nibwo Se yemeye Ivanjili, aba umukristu, bidatinze na Nyina arahinduka. Nyuma y’imyaka 8, Rugambwa avutse ; imyaka 2 ababyeyi be bahindutse, yabatijwe kuwa 19 Werurwe 1921, ahabwa izina rya “Laurean”.  Rugambwa yagombaga gukora urugendo rw’ibilometero 20 ajya kwigira gatigisimu kuri paruwasi ya Kagondo. Byaterwaga n’uko mu bibaya bya Kamachumu iwabo bari batuyemo, umuyobozi yari yaratanze itegeko ribuza igikorwa cyose cy’ubukristu. Uwo mwaka yabatijwemo, nibwo agace k’iwabo kakomorewe, bityo hashingwa paruwasi ya Rutabo.  

Laurean Rugambwa yigiye amashuri abanza muri misiyoni ya Rutabo yayoborwaga n’abapadiri bera (Pères blancs), yiga ururimi rwe kavukire, icyongereza, igitaliyani, ikilatini n’igiswayili. Mu 1926, nibwo yatangiye mu Iseminari nto ya Rubya, ahiga kugeza mu 1933 yinjiye mu Iseminari Nkuru ya Katigondo yo muri Uganda.  Laurean Rugambwa yigishijwe n’abapadiri bera (White fathers), barimo na Padiri Yozefu Kiwanuka waje gutorerwa kuba umushumba wa diyosezi ya Masaka. Mu biganza bya Myr Burchard Huwiler, Rugambwa yahawe ubupadiri, afite imyaka 31, kuwa 12 Ukuboza 1943. Yatumwe mu maparuwasi atandukanye nka Kagondo, Rubya na Kashozi. Hari ubwo yatwaraga igare mu bilometero 50, agiye mu butumwa bwa Kiliziya nk’umusaseridoti.  

Ubwo hatekerezwaga gushinga Vikariyati nshya ibyawe na Bukoba (Bukoba vicariate) kandi igomba guhabwa umushumba kavukire nk’uko byari bimeze kuri Vikariyati ya Masaka muri Uganda. Rugambwa ni we watoranijwe, yoherezwa kwiga i Roma, byari ukumutegurira kuzahabwa Vikariyati. I Roma, yahavanye impamyabumenyi ihanitse mu mategeko ya Kiliziya (doctorate in canon law, Pontifical Urban College). Padiri Laurean Rugambwa yahawe ubwepiskopi, kuwa 10 Gashyantare 1952, aba umushumba wa mbere wa Vikariyati nshya ya Kagera (Basse Kagera) yari ibyawe n’iya Bukoba. Kagera yari ifite amaparuwasi 5, n’abapadiri 17. Yaje guhinduka Diyosezi ya Rutabo mu 1953.  

Andi matariki y’ingenzi mu butumwa bwa laurean karidinali Rugambwa: 

1. Kuwa 13 Ukuboza 1951 yatorewe kuba Vikeri Apositoliki wa Basse Kagera
2. Umushumba wa Vikariyati ya Basse Kagera - akaba n’umushumba (Évêque titulaire) wa Vikariyati ya Febiana :  13 Ukuboza 1951 - 25 Werurwe 1953.
3. Kuwa 10 Gashyantare 1952: Yahawe ubwepiskopi
4. Umushumba wa Diyosezi ya Rutabo : 25 Werurwe 1953 - 21 Kamena 1960
5. Kuwa 28 Werurwe 1960 : Papa Yohani wa XXIII yamushize mu rwego rw’abakaridinali.
6. Umushumba wa Diyosezi ya Bukoba : 21 Kamena 1960 - 19 Ukuboza 1968
7. Arikiyepiskopi wa Arikidiyosezi ya Dar-es-Salaam :  19 Ukuboza 1968 - 22 Nyakanga 1992
8. Yitabiriye Inama nkuru ya kabiri ya Kiliya (Concile Vatican II) yabaye kuva 1962 kugeza mu 1965
9. Yitabiriye inteko itora Papa (conclave) ku buryo bukurikira: inteko yo mu 1963 yatoye Papa Pawulo wa VI ndetse n’izo mu 1978; iyatoye Papa Yohani   Pawulo wa I n’iyatoye Papa Yohani Pawulo wa II.  

Karidinali Laurean Rugambwa Niwe wubakishije ibitaro gatolika bya mbere bya Ukonga, ibitaro bikuru bya Rubya, n’ibya Mugana, Seminari Nkuru ya Segerea, Seminari Nkuru ya Ntungamo, Seminari Nto ya Visiga, ikigo cy’amashuri yisumbuye cyakira abakobwa (Rugambwa secondary school). Yashinze kandi umuryango w’abavandimwe bato ba Mutagatifu Fransisko wa Asizi, “Petites sœurs de Saint-François daisies”. Ni we mukaridinali wambere w’igihugu cya Tanzaniya, akaba n’uwambere wageze kuri urwo rwego mu bavuka muri Afurika. Karidinali Laurean Rugambwa yashyinguwe i Kashozi, misiyoni ya mbere mu gace ka Kagera k’amajyaruguru ya Tanzaniya. Kuwa 6 Ukwakira, umubiri we wimuriwe muri Katederali ya Bukoba.  

Mu nshamake, ubuzima bwa Laurean Karidinali Rugambwa
Itariki	Imyaka	Icyabaye
Kuwa 12 Nyakanga 1912	-	Yavukiye mu mudugudu wa Bukongo mu karere ka Bukoba
Kuwa 12 Ukuboza 1943	31.4	Yahawe ubupadiri
Kuwa 13 Ukuboza 1951	39.4	Yatorewe kuba Vikeri Apositoliki wa Basse Kagera, n’umwepiskopi (Évêque titulaire) wa Diyosezi ya Febiana
Kuwa 10  Gashyantare 1952	39.6	Yahawe ubwepiskopi
Kuwa 25 Werurwe 1953	40.7	Yatorewe kuba umwepiskopi wa Diyosezi ya Rutabo
Kuwa 28 Werurwe  1960	47.7	Yagizwe umukaridinali, atorerwa kuba  umuyobozi - Cardinal-Priest- wa  S. Francesco d'Assisi a Ripa Grande
Kuwa 19 Ukuboza 1968	56.4	Yatorewe kuba Arikiyepiskopi wa Dar-es-Salaam
Kuwa 22 Nyakanga 1992	80	Yeguye ku buyobozi bwa Arikidiyosezi ya  Dar-es-Salaam
Kuwa 8 Ukuboza 1997	85.4	Yitabye Imana

Abanyarwanda bashinze imiryango y’Abihayimana

 

Izindi nkuru wasoma:

1. Imiryango y’Abihayimana 17 yavukiye mu Rwanda 
2. Menya Diyosezi ya Cyangugu n’abashumba bayiragijwe
3. Menya Diyosezi ya Gikongoro n’abashumba bayiragijwe

Incamake ku buzima bw’Imfura z’abapadiri kavukire Balthazar GAFUKU na Donat REBERAHO

Padiri Balthazar GAFUKU na
 Padiri Donat REBERAHO

… yabaye umukateshisite mbere yo kwinjira mu iseminari nto… ababyeyi be bamujugunye mu gishanga bakeka ko yapfuye... Nibo bapadiri kavukire ba mbere bahawe kuyobora Misiyoni. 

Imfura z’abapadiri b’abanyarwanda ni Padiri Donat REBERAHO na Padiri Balthazar GAFUKU. Nibo Kiliziya y’u Rwanda yungutse, biyifasha mu kwamamza Ivanjili kuko byatumwe abanyarwanda barushaho barushaho kwizera misiyoni. 

Padiri Donat REBERAHO yavutse hagati y’umwaka 1894-1895, avukira i Rubona ya Save. Ubu ni muri Diyosezi ya Butare. Se yitwa SEMIHARI naho nyina ni NYIRANDEKEYE. REBERAHO yabatijwe kuwa 19 Nzeri 1903, ahabwa izina rya Donat. Uwamubyaye muri batisimu ni Alphonse MBONYIGABA. Mbere yo kwinjira mu iseminari nto, Donat REBERAHO yabaye umukateshisite n’umufasha w’abamisiyoneri. 

Padiri Balthazar GAFUKU yavukiye i Zaza muri Diyosezi ya Kibungo mu 1885. Hari ku ngoma y’umwami Kigeli IV RWABUGILI (+1895). Se yitwa KAMURAMA naho nyina akitwa NYIRAHABIMANA. Abamisiyoneri bageze mu Rwanda Balthazar GAFUKU afite hagati y’imyaka 16 na 18. Bavuga ko GAFUKU, akiri muto, yarwaye cyane, nuko umunsi umwe ababyeyi be bamujugunya mu gishanga, bakeka ko yapfuye. Ku bw’amahirwe abamisiyoneri baramutoraguye maze bamugira umwe mu banyeshuri babo, akurikira inyigisho za gatigisimu muri misiyoni ya Zaza ariko abatirizwa i Mibirizi (Cyangugu). 

Hari mu kwezi kwa Nyakanga 1904, ubwo Musenyeri Hirth yakiraga Gafuku Balthazar, Donat Reberaho n’abandi basore barimo Joseph BUGONDO na Pierre NDEGEYA mu iseminari ya Hangiro i Bukoba, yaje kwimurirwa i Kyanja-Rubia muri Tanzaniya.  (soma: DIYOSEZI YA BUTARE, Imfura z’abapadiri b’abanyarwanda, Butare 2016, p.4).  

Iseminari nto bombi bayize kuva mu 1904 kugeza mu 1909, Filozofiya bayiga kuva mu 1909 kugeza mu 1910, naho kuva mu 1910 kugeza mu 1913 biga Tewolojiya. Balthazar GAFUKU yahawe ubudiyakoni mu Ukwakira 1916. Naho Donat REBERAHO ahabwa ubudiyakoni kuwa 8 Ukwakira 1916. Aba badiyakoni bombi, ni Myr HIRTH wabahereye ubupadiri muri Katedrali ya Kabgayi, kuwa 7 Ukwakira 1917. 

Mu 1919, nibwo bwa mbere muri Kiliziya y’u Rwanda, Misiyoni yayobowe n’ Abapadiri kavukire; Padiri Donat REBERAHO na Padiri Balthazar GAFUKU bahawe kuyobora misiyoni ya Murunda, bari kumwe na Fureri w’umuyozefiti Oswalidi RWANDINZI, umufureri wa mbere w’umunyarwanda Kiliziya yabonye kuri Noheli yo mu 1916. Uyu mufureri yavukiye i Save, atabaruka kuwa 2/10/1926. 

Padiri Donat REBERAHO yitabye Imana kuwa 1 Gicurasi 1926, afite imyaka 41 y’amavuko. Padiri Balthazar GAFUKU we yitabye Imana kuwa 14 Kamena 1959 I saa tanu z’amanywa, asiga agaragaje ugushaka kwe nk’uko tubisanga mu kinyamakuru cya Tewolojiya cy’abaseminari bakuru bo mu Nyakibanda muri numero 148, paji y’109: 

1. « Suscipe Domine universam libertatem. Accipe memoriam, intellectum, atque voluntatem omnem. Quidquid habeo vel possideo, mihi largitus es:id totum restituo ac tuae porsus voluntati trado gubernandum» (Prends Seigneur toute mon intelligence. Prends ma mémoire, mon intelligence et toute ma volonté. Tout ce que j’ai ou je possède, c’est Toi qui me l’as donné : tout cela, je te le restitue et je l’offre à ta volonté).
2. Ibyo nzaba mfite muri Economat Général bizategekwa na Monsegneur le Vicaire Apostolique (icyo gihe niko umushumba wa diyosezi yitwaga mu rurimi rw’igifaransa), ni we uzamenya icyo bikwiye gukoreshwa.
3. Ibyo nzaba mfite mu misiyoni ndimo bizayigumamo bitegekwe na Padiri mukuru, bizakoreshwe ibyo gusukura Kiliziya.
4. « Amorem tui solum cum gratia tua mihi dones et dives sum satis nec aliquid ultra posco » : Niragije umubyeyi wanjye nkunda Bikira Mariya. Yezu Kristu nasingizwe iteka ryose. 

Urupfu rwa Padiri Balthazar GAFUKU 

Mu gitondo cyo kuwa 15/04/1959, padiri Gafuku yakangutse atakibasha kuvuga bitewe n’uko yari yaviriye mu bwonko, bamuhaye isakramentu ry’Ugusigwa kw’abarwayi hanyuma bamwihutana mu bitaro bya Astrida (Butare). Padiri Balthazar GAFUKU yamaze amezi abiri. Yoherejwe Usumbura (Burundi) kugira ngo barebe ko ubuzuma bwe bwamera neza, ariko ntihagira igihinduka. Bamugaruye i Astrida aho yitabiye Imana kuwa 14 Kamena 1959. Bukeye bwaho, kuwa 15/06/1959, Myr Andreya PERRAUDIN yayoboye imihango yo kumushyingura i Mugombwa muri Diyosezi ya Butare. Padiri Gafuku yatabarutse u Rwanda rufite abasaserdoti kavukire 140, barimo Myr Aloys BIGIRUMWAMI, umwepiskopi wa mbere w’umunyarwanda. 

Twibutse ko Kiliziya mu Rwanda yabonye umusaseridoti wa mbere w’umunyarwanda mu Ukwakira 1916 (ubudiyakoni); Umufureri wa mbere w’umunyarwanda, Oswalidi RWANDINZI kuwa 25 Ukuboza 1916; Umubikira wa mbere w’umunyarwanda, Mama Mariya Yohana NYIRABAYOVU, kuwa 25 Werurwe 1919; Umwepiskopi wa mbere w’umunyarwanda, Myr Aloyizi BIGIRUMWAMI, mu 1952, naho kuwa 28 Ugushyingo 2020 ibona umukaridinali wa mbere, Antoine Karidinali KAMBANDA, Arkiyepiskopi wa Kigali.

Ibyo wamenya kuri Diyosezi ya Nyundo, impanga ya Kabgayi

ABAPADIRI BA NYUNDO BABUHAWE MURI 2022

Myr Aloyizi Bigirumwami wamaze imyaka 18 ari Padiri mukuru wa Paruwasi ya Muramba ni we mushumba wambere wa Diyosezi ya Nyundo icyitwa Vikariyati. Abepiskopi bagera kuri 5 ni bo…

Ni Papa Piyo wa XII washinze Vikariyati ya Nyundo kuwa 14, Gashyantare 1952. Icyo gihe, icyitwa diyosezi ubu, cyitwaga Vikariyati, intara y’iyogezabutumwa, (Apostolic Vicariate). Yo na Kabgayi zavukiye kimwe, zibyawe n’intara y’iyogezabutumwa ya Ruanda yari igabanijwemo kabiri. Iyi intara y’iyogezabutumwa ya Ruanda yashinzwe kuwa 25 Mata 1922, ikuwe ku majyaruguru y’iya Kivu. Kuwa 10 Ugushyingo 1959, byemejwe na Papa Yohani wa XXIII, icyitwaga Vikariyati cyahindutse diyosezi, n’icyitwaga misiyoni gihinduka paruwasi. Vikariyati ya Nyundo yashingiwe igihe kimwe na Vikariyati ya Kabgayi. Ibarizwa ku buso bw’ibirometero kare 4000. Abepiskopi bagera kuri 5 ni bo bayoboye diyosezi ya Nyundo.

1.     Myr Aloyizi BIGIRUMWAMI (Nyundo, Vikariyati na Diyosezi :1952 - 1973) 

Myr Aloyizi BIGIRUMWAMI yavukiye i Zaza, kuwa 22 Ukuboza 1904, abatizwa kuri Noheli y’uwo mwaka. Ni mwene Yozefu Rukamba, wabaye umwe mu bakristu ba mbere ba Misiyoni ya Zaza, wabatijwe kuri Noheli yo mu 1903. Ese uyu Yozefu Rukamba ni we sekuru wa Myr Filipo Rukamba?  Aloyizi yari imfura mu bana 12; abahungu 6 n’abakobwa 6. Yize mu iseminari nto ya Kabgayi. Mu 1921 nibwo yatangiye iseminari nkuru ya Kabgayi yoherejwe na Myr Yohani Yozefu HIRTH, ufatwa nk’uwashinze Kiliziya Gatolika mu Rwanda.  Aloyizi BIGIRUMWAMI Yahawe ubusaserdoti na Myr Lewo Pawulo CLASSE, kuwa 26 Gicurasi 1929. Yatorewe kuba umushumba wa Vikariyati nshya ya Nyundo yari imaze gushingwa kuwa 14 Gashyantare 1952, ahabwa ubwepiskopi, ku munsi wa Penekositi, kuwa 1 Kamena 1952, mu biganza bya Myr Lawurenti Fransisko DEPRIMOZ wari Vikeri apostoliki wa Kabgayi (apostolic vicar of Kabgayi vicariate).

Imihango yo kumwimika nka Vikeri apostoliki wa Nyundo yabereye i Kabgayi, yitabirwa n’umwami Mutara Rudahigwa hanwe imbaga nyamwinshi kandi bituma Nyuno yunguka abantu ibihumbi 20 bemeye Ivanjili. Kuwa 10 Ugushyingo 1959 nibwo icyitwaga vikariyati cyahindutse diyosezi, bityo Aloyizi BIGIRUMWAMI, Vikeri apostoliki ahinduka umushumba, umwepiskopi wa diyosezi.

Imirimo y’ubushumba bwa Diyosezi ayisoza kuwa wa 17 Ukuboza 1973, ubwo Papa mutagatifu Pawulo wa VI yemeraga ubwegure bwe. Mu rugamba rwo kwigisha ivanjili yamagana ubupagani, BIGIRUMWAMI yumvaga ko nihaboneka abapadiri bahagije muri buri bilometero 10, bitazatwara igihe ngo ubupagani bucike. (He once stated, "With enough priests to station one every ten kilometers, it would not take too long."). BIGIRUMWAMI ni we munyafurika wambere wabaye umwepiskopi mu karere kategekwaga n’ ububiligi (Belgian colonies; Rwanda, Burundi and Congo). Ni we washinze Hobe, Akanyamakuru k’urubyiruko, mu Kuboza 1954, agamije kubungabunga umuco nyarwanda, mu gihe benshi bumvaga ko urutwa n’iby’amahanga. (Western civilization). Yitabye Imana ku wa 3 Kamena 1986 mu bitaro bya Ruhengeri, azize indawara y’umutima.

Mu butumwa bwinshi yakoze, harimo:

• Mu 1929 yigishije mu Iseminari Nto ya Kabgayi
• Mu 1930 yakoze ubutumwa nka padiri wungirije muri Misiyoni ya Kabgayi n’iya Murunda
• Mu 1931 yakoze ubutumwa nka padiri wungirije muri muri Misiyoni ya Sainte Famille
• Mu 1932 yakoze ubutumwa nka padiri wungirije muri muri Misiyoni ya Rulindo 
• Kuwa 30 Mutarama 1933 yatangiye ubutumwa nka padiri mukuru wa muri Misiyoni ya Muramba mu gihe cy’imyaka 18 (30/1/1933 - 17/1/1951)
• Mu 1947 ni we munyarwanda wambere wahawe ubutumwa bwo kuba mu nteko y’abajyanama ya Vikariyati (the council of the vicariate).
• Mu 1951 yakoze ubutumwa nka padiri mukuru wa muri Misiyoni ya Nyundo 

2.     Myr Vicent NSENGIYUMVA (Nyundo:1973 - 1976)

Myr Visenti NSENGIYUMVA

Yavukiye i Rwaza muri diyosezi ya Ruhengeri, kuwa 10 Gashyantare 1936, ahabwa ubupadiri kuwa 18 Kamena 1966. Kuwa 17 Ukubobza 1973, nibwo Papa mutagatifu Pawulo wa VI yamutoreye kuba umushumba wa diyosezi ya Nyundo, asimbuye Myr Aloys BIGIRUMWAMI wari ugiye mu kiruhuko. Yahawe ubwepiskopi kuwa 2 Kamena 1974, mu biganza bya Kardinali Laurean RUGAMBWA, Arikiyepiskopi wa Dar-es-Salaam (Tanzaniya),wari ukikijwe na Myr Aloys BIGIRUMWAMI hamwe na Myr Andereya PERRAUDIN, Mafr, Arikiyepiskopi wa Kabgayi. Yabaye Arikiyepiskopi wa Kigali kuva mu 1976 kugeza yitabye Imana kuko yatorewe kuba umushumba wa Arikidiyosezi ya Kigali kuwa 10 Mata 1976. Yitabye Imana kuwa 7 Kamena 1994, i Kabgayi, hamwe na bagenzi be mu bwepiskopi babiri n’abapadiri 10.

3.     Myr Wenceslas KALIBUSHI (Nyundo: 1976 - 1997)

Myr Wenceslas KALIBUSHI, ubanza,

na Myr Aloys BIGIRUMWAMI

Netherlands mu 1968

Yavutse kuwa 29 Kamena 1919, avukira i Byimana. Yahawe ubupadiri kuwa 25 Nyakanga 1947, atorerwa kuba umushumba wa diyosezi ya Nyundo kuwa 9 Ukuboza 1976. Myr Visenti NSENGIYUMVA wari umushumba wa Arikidiyosezi ya Kigali ni we wamwinjije mu rugaga rw’abepiskopi, kuwa 27 Werurwe 1977, agaragiwe na Arikiyepiskopi Andereya PERRAUDIN wa Kabgayi hamwe na Myr Aloys BIGIRUMWAMI umushumba wa diyosezi ya Nyundo wari mu kiruhuko. Kuwa 2 Mutarama 1997 nibwo yagiye mu kuhuko. Yitabye Imana kuwa 20 Ukuboza 1997.

4.     Myr Alexis HABIYAMBERE, SJ (Nyundo: 1997 - 2016)

5.     Myr Anaclet MWUMVANEZA (2016 - kugeza dutegura iyi nkuru)

Inshamake ku buzima bw’abo basenyeri babiri baheruka, wayisanga mu nkuru yitwa Menya Abepiskopi 13 ba Kiliziya Gatolika mu Rwanda

Diyosezi ya Nyundo yabyaye Myr Visenti HAROLIMANA, umushumba wa Diyosezi ya Ruhengeri kuva mu 2012 kugeza none na Myr Yohani Mariya Viyani TWAGIRAYEZU umushumba wa Diyosezi ya Kibungo, watowe kuwa 20 Gashyantare,, akimikwa kuwa 1 Mata 2023.

Diyosezi Gatulika ya Nyundo mu rugamba rw’iterambere mu bukungu.

Kivu Piece View Hotel

Diyosezi ya Nyundo ifite ibikorwa binyuranye biyifasha gukomeza kwiyubaka. Harimo iby’ubuhinzi n’ubworozi, amaholteli n’ibindi. Bimwe muri byo twavuga nka:

1. Kivu Piece View Hotel: Hoteli iherereye mukarere ka Rubavu district, ukinjira mu mujyi wa Gisenyi. Ni mu bilometero 2 uvuye mu mujyi wa Goma (DRC).
2. Home Saint Jean: Hoteli y’inyenyeri 2. Iherereye mu karere ka Karongi, ku mwigimbakirwa (the peninsula) wo Kivu
3. Centre d’Accueil Saint Francois Xavier : ahantu ho kuruhukira no gufatira amafunguro. Iherereye mu mujyi wa Gisenyi, mu minota itatu uvuye ku Kivu
4. Centre d’Accueil Vierge des Pauvres Ltd, (CAVP) ; ahantu ho kuruhukira no gufatira amafunguro. Iherereye mu karere ka Rutsiro, muri metero 500 uvuye ku muhanda Karongi-Rubavu. Ni muri paruwasi ya Crête Congo-Nil, ituwemo n’ingoro, ku rwego rwa Diyosezi, ya Bikira Mariya.
5. Centre d’Accueil Nyina wa Jambo Rususa (CANJA RUSUSA Ltd) ; ihe

   

   Bimwe mu bidoderwa muri Ateliye

   rereye mu karere ka Ngororero mu paruwasi ya Nyina wa Jambo Rususa.
6. ATELIER DE COUTURE ET DE MENUISERIE/NYUNDO (ACMN) Ltd, ikora ibikoresho bitandukanye by’ububaje ndetse n’imyambaro, irimo n’ikoreshwa muri liturujiya nk’imyambaro y’abasaseridoti

Diyosezi ya Nyundo ifite Paruwasi 28 : 5 zashinzwe mbere ni : Nyundo yashinzwe mu 1901, MURUNDA yashinzwe mu 1909, RAMBURA yashinzwe mu 1913, MURAMBA yashinzwe mu 1925 na MUBUGA yashinzwe mu 1933. Izashinzwe nyuma ni RAMBO na MBUGANGARI zombi zashinzwe mu 2021. Ifite Abasaseridoti ba Diyosezi 135, abihayimana 219 ; Abafureri 36 baba mu ngo 9 n’Ababikira 183 baba mu ngo 33. Amakuru yo ku rubuga rwa kiliziya mu Rwanda (https://www.eglisecatholiquerwanda.org) agaragaza kandi ko Diyosezi ya Nyundo ifite abakristu bangana na 39,23% by’abatuye diyosezi bose. Ifite kandi amashuri abanza 229, ayisumbuye 115 n’ibigo byita ku buzima 55, birimo n’ibitaro bikuru. 

1. Diyosezi ya Butare
2. Diyosezi ya Cyangugu
3. Diyosezi ya Gikongoro
4. Diyosezi ya Kabgayi 
5. Diyosezi ya Kibungo 
6. Diyosezi ya Ruhengeri

Menya Diyosezi ya Kibungo n’abashumba bayiragijwe

Kiliziya ya Diyosezi ya Kibungo

Kuwa 5 Nzeri 1968, nibwo Mutagatifu Papa Pawulo wa 6 yashinze Diyosezi Gatolika ya Kibungo, ibyawe na Arikidiyosezi ya Kabgayi (ubu ni Diyosezi), akarere ka Kibungo kabarizwagamo kuva kuwa 11/11/1959. Ishingwa, Mutagatifu Papa Pawulo wa 6 yatoreye Nyiricyubahiro Musenyeri Sibomana Yozefu kuyibera Umushumba. Icyo gihe, yari asanzwe ari Umwepiskopi wa Diyosezi ya Ruhengeri, kuva kuwa 21 Kanama 1961.

Ku buso bwa km² 2670, ni imwe muri Diyosezi icyenda zigize Kiliziya Gatolika mu Rwanda. Uyisanga mu majyepfo y’uburasirazuba bw’u Rwanda, mu Ntara y’iburasirazuza. Ni Diyosezi ihana imbibi n’igihugu cya Tanzaniya mu burasirazuba bwayo, mu burengerazuba bwayo hakaba Arkidiyosezi ya Kigali naho Diyosezi ya Byumba yo ikaba mu majyaruguru. Mu majyepfo ihana imbibi n’igihugu cy’u Burundi. Mu byiza nyaburanga biyitatse, twavuga nka Parike y’Akagera, ibiyaga bya Mugesera, Sake, Muhazi, Nasho, Cyambwe na Rwampanga…, ndetse n’umugezi w’Akagera uyikikije mu burasirazuba ugana mu majyepfo yayo.

Diyosezi ya Kibungo yashinzwe ifite paruwasi 7, santarali 47, abakateshiste 164 n’Imbanziriza-Seminari (Pré-Séminaire) y’i Zaza yari ifite abanyeshuri 60.  Diyosezi yari ifite Abakirisitu babatijwe 90.955 ku baturage 317.650 bari bayituye; Abigishwa bari 48.566. Abapadiri bo bari 19 harimo Abapadiri 11 b’Abanyarwanda. yari ifite kandi Abafurere b’Abanyarwanda 7 babarizwa mu miryango 2: Abafurere b’Urukundo (Frères de la Charité) bageze muri Paruwasi ya Zaza baje kuyobora Ishuri Nderabarezi rya Zaza (TTC Zaza) kuwa 10 Mutarama 1953 n’Abafurere b’Abayozefiti bageze muri Paruwasi ya Rwamagana kuwa 05 Nzeri 1931. Hari kandi n’ Ababikira bababrizwa mu muryango itanu yakoreraga muri Diyosezi ya Kibungo. Bari 28, barimo 14 b’Abanyarwanda na 14 b’abanyamahanga, mu muryango ikurikira:

1. Ababikira b’Abamisiyoneri b’Afurika (Sœurs de Notre Dame d’Afrique) cyangwa Ababikira Bera (Sœurs Blanches) bageze i Zaza kuwa 5 Ugushyingo 1926, bakaza kuhava mu mwaka w’1989;
2. Abenebikira bageze i Zaza ku itariki ya 07 Ugushyingo mu mwaka w’1936
3. Abakarumerita (Carmélites) bageze i Zaza hagati y’amatariki 6-12 Ukuboza 1952. Babnje gucumbika mu rugo rw’Ababikira bera, nyuma bimukira mu mazu yabo kuwa 28 Ukuboza 1952, baza kuhava mu mwaka w’1974.
4. Ababerinardine (Sœurs Bernardines) bageze i Rwamagana mu mwaka wa 1936
5. Abavizitasiyo (Sœurs de la visitation) bageze i Kibungo kuwa 1 Ukwakira 1967. 

Mu mwaka wa 2018, ubwo Diyosezi ya Kibungo yari mu myiteguro yo guhimbaza yubile y’imyaka 50 yahimbajwe kuwa 22 Nzeri 2018, Diyosezi yari ifite Paruwasi 20, mu turere tw’ikenurabushyo (Duwayene) dutatu: Kibungo, Rwamagana na Rusumo. Ifite kandi izitegura kuba Paruwasi 2 (Quasi-Paroisse). Paruwasi nto ikaba Paruwasi ya KIYANZI yashinzwe kuwa 16/09/2018, iragijwe Mutagatifu Tereza w’Umwana Yezu. Ubu ifite amaparuwasi 22, amasantarali 96.  

ABEPISKOPI BAYOBOYE DIYOSEZI YA KIBUNGO KUVA YASHINGWA 

1. Myr Yozefu SIBOMANA, Umwepiskopi wa Diyosezi, kuva kuwa 5 Nzeri 1968 kugeza 5 Nyakanga 1992. Ni we washinze Seminari Nto ya Zaza kuwa 07 Ukwakira 1968, maze ayiragiza Mutagatifu Kizito. Iyi seminari yatangiranye Abanyeshuri 17; bane muri bo bagera ku busaseridoti mu mwaka  wa 1980: Myr Bahujimihigo Kizito  na  Myr Mutabazi Anastazi (25/07/1980), Padiri Kayitana Yustini (15/06/1980) na Padiri Rutagengwa Edimondi (15/06/1980).
2. Myr Ferederiko RUBWEJANGA, Umwepiskopi wa Diyosezi, kuva kuwa 5 Nyakanga 1992 kugeza kuwa 28 ukwakira 2007, agiye mu kiruhuko cy’izabukuru

3. 

   Myr Tadeyo NTIHINYURWA na 
   Myr Antoni KAMBANDA

   MyrKizito BAHUJIMIHIGO, Umwepiskopi wa Diyosezi, kuwa kuwa 28 Ukwakira 2007 kugeza kuwa 29 Mutarama 2010
4. MyrTadeyo NTIHINYURWA, Umuyobozi wa Diyosezi ya Kibungo, kuva kuwa 29 Mutarama 2010 kugeza kuwa 20 Nyakanga 2013
5. 
   Myr Antoni KAMBANDA, Umwepiskopi wa Diyosezi ya Kibungo kuwa kuwa 20 Nyakanga 2013 kugeza kuwa 27 Mutarama 2019, yimikwa nka Arkiyepiskopi wa Kigali, agakomeza no kuba Umuyobozi wa Diyosezi ya Kibungo, kuva icyo gihe kugeza kuwa 20 Gashyantare 2023. Ubu ni umukaridinali.
6. Myr Jean Marie Vianney TWAGIRAYEZU watowe kuwa 20 Gashyantare 2023, agahabwa inkoni y’ubushumba kuwa 1 Mata 2023, mu biganza bya Antoni Karidinali KAMBANDA, Arikiyepiskopi wa Kigali. 

Izindi nkuru wasoma ; 

1. KIBUNGO, ibyiciro binyuranye byabonye abayobozi (2022-2023)
2. Menya Diyosezi ya Butare n’abashumba bayiragijwe
3. Menya Diyosezi ya Cyangugu n’abashumba bayiragijwe
4. Menya Diyosezi ya Gikongoro n’abashumba bayiragijwe
5. Menya Diyosezi ya Kabgayi n’abashumba 5 bayiragijwe
6. Byinshi wamenya kuri Bazilika Nto ya Kabgayi 

PARUWASI 5 ZASHINZWE MBERE MURI 22 ZIGIZE DIYOSEZI YA KIBUNGO

1. ZAZA yashinzwe kuwa 01/11/1900. Yaragijwe Bikira Mariya Umwamikazi w’Abatagatifu bose
2. RWAMAGANA yashinzwe kuwa 05/02/1919. Yaragijwe Bikira Mariya Umwamikazi
   w’Imitsindo
3. NYARUBUYE yashinzwe kuwa 24/09/1940. Yaragijwe Bikira Mariya aturwa Imana mu
   Ngoro Ntagatifu 
4. KIBUNGO yashinzwe kuwa 01/05/1956. Yaragijwe Mutagatifu Andereya
5. BARE yashinzwe kuwa 01/11/1965. Yaragijwe Bikira Mariya Umwamikazi Ugira Inama Nziza

Diyosezi ya Kibungo ifite Abasaseridoti bwite 96 nk’uko bigaragazwa n’urubuga rwa kiliziya mu Rwanda (https://www.eglisecatholiquerwanda.org/spip.php?rubrique24). Ifite kandi Abasaseridoti baba mu muryango (Prêtres religieux) 24 n’abandi bihayimana 251 baba mu ngo 36.  Mu mwaka wa 2018, Uru rutonde rugaragaza Abasaseridoti bwite b’abanyarwanda ba Diyosezi ya Kibungo, kugeza kuwa 17/8/2019, rwariho abasaseridoti 131. Batanu babanza ni:  P. Lyarakabije Noël: 19/07/1934 (+); P. Ntamazeze Lous: 18/07/1935 (+); P. Kazubwenge Aimable: 04/08/1937 (+); P. Nkerabigwi Augustin: 25/07/1939 (+) na P. Nzitabakuze marcel: 25/07/1941 (+). Naho abaruheruka ni :  P. Nkomejegusaba Alexandre: 28/7/2019; P. Habanabakize Phocas: 10/8/2019; P. Iyakaremye Emmanuel: 10/8/2019; P. Habumuremyi Herbert: 17/8/2019 na P. Hakizimana Félicien: 17/8/2019

 Diyosezi ya Kibungo ifite Imiryango y’Abihayimana 19 iyikoreramo ubutumwa:    

1. Ababikira b’Abenebikira
2. Ababikira b’Abizeramariya
3. Ababikira b’Ababerinaridine (Sœurs Bernardines)
4. Ababikira b’Abavandimwe Bato ba Yezu (Petites Sœurs de Jésus)
5. Ababikira b’Abakurikizategeko ba Mutagatifu Agustini (Chanoinesses. de Saint Augustin)
6. Ababikira b’Umwana Yezu (Soeurs de l’Enfant Jésus)
7. Ababikira b’abamisiyoneli b’urukundo bakunda kwita Abakalikuta (Sœurs Missionnaires. de la Charité)
8. Ababikira b’Abamisiyoneli b’Umutima Mutagatifu wa Yezu na Mariya (Sœurs des Sacrés Cœurs de Jésus et Marie)
9. Ababikira b’abamonaki b’abatarapisitine (Sœurs Trappistines)
10. Ababikira ba Bikira Mariya ajya gusura Elizabeti, bita Abavizitasiyo, (Sœurs de Notre Dame de la Visitation)
11. Ababikira b’inyigisho za Gikirisitu (Sœurs de l’Instruction Chrétienne)
12. Ababikira b’Inshuti z’Abakene
13. Ababikira b’Ingoro y’urukundo
14. Ababikira b’Abanyatereza (Abanyatereza Sisters)
15. Abamisiyoneri b’Umwamikazi w’Abamalayika
16. Ababikira b’Abadominikani bafite
17. Abafurere b’urukundo (Frères de la Charité)
18. Abafururere b’Abayozefiti (Frères Josephites)
19. Abagaragu Bato ba Mariya (Petits Serviteurs de Marie)

Myr Aloys BIGIUMWAMI

Diyosezi ya Kibungo yabyaye abasenyeri batatu : Myr Aloys BIGIUMWAMI (+) umushumba wa Vikariyati ya Nyundo

[umwirabura wa mbere wabaye umwepiskopi muri Koloni mbirigi (Kongo, u Burundi n’u Rwanda), akaba n’umunyafrika wa 3 wari ubaye umwemiskopi mu mateka ya kiliziya gatolika muri Afrika],

Myr Kizito BAHUJIMIHIGO, umwepiskopi wa diyosezi ya Kibungo uri mu kiruhuko na 

Myr Anastazi MUTABAZI, umwepiskopi wa diyosezi ya Kabgayi uri mu kiruhuko. Diyosezi ya Kibungo ifite ibigo by’amashuri abanza 234 ; ayisumbuye 92. Iyi diyosezi kandi ifite ibigonderabuzima 6.