Abanyamabanga mu nama y’abepiskopi Gatolika mu Rwanda

  Izindi nkuru wasoma:

Inkuru zivuga ku miryango y’abihayimana

1. Abakarumeli, umuryango wareze abasenyeri basaga21; ba Arikiyepisikopi 4 n’abepisikopi 17  
2. Abakarumeli, umuryango wibarutse  indi miryango isaga 15 y’abihayiamana 
3. ABAYEZUWITI, umuryango wareze umupapa 1, Abatagatifu basaga 54, harimo Abamaritiri basaga,32 ndetse n’abahanga ba kiliziya  
4. Inshamake ku muryango w’Abapalotini mu Rwanda 
5. Imiryango y’Abihayimana yavukiye ku butaka bw’u Rwanda. 
6. Inkomoko y’Abahire ba Nyina wa Jambo
7. Kuki abihayimana bahindura amazina ? 
8. Umuhire Onorati yashinze imiryango y’Abihayimana igera kuri 26 

Menya abatagatifu b’Imana, intumwa zaharaniye ko kwiyambaza Uruhanga rutagatifu rwa Yezu, Impuhwe z’Imana n’i Isakaramentu Ritagatifu bimenyekana kandi bigakorwa na bose. (Apôtres de l’'Eucharistie, Apôtres de la Sainte Face et les Apôtres de la Miséricorde).

A.   Intumwa z’Isakaramentu Ritagatifu  (Apôtres de l’'Eucharistie)

1. Eliyasi
2. Ewufaraziyaw’Umutima Mutagatifu wa Yezu
3. Pasikali
4. Mariya Mutagatifu Sesiliya w’i Roma
5. Petero Vigne
6. Yohani MariyaViyani

B. Abahamya b’Impuhwe z’Imana (Apôtres de la Miséricorde)

1.  Mama Fawustina
2.  Siperansiya waYezu
3. Misheli
4. Terezaw’Umwana Yezu
5. Ludoviko Orione 
6. Yohani Yozefu Lataste
7. Yohani Pawulo wa II 
8. Umurage w’intumwa y’Impuhwe z’Imana   bityo umenye Ibintu 9 dukesha 

• Mutagatifu Fawustina
• Ibintu dukesha Mutagatifu Yohani Pawulo wa II
• Ibintu 5 dukesha Umuhire Yohani Yozefu Lataste
• Ibintu 3 dukesha umuhire Siperansiya wa Yezu
• Ibintu 3 dukesha Mutagatifu Ludoviko Orione
• Ibintu 3 dukesha Mutagatifu Tereza w’Umwana Yezu
• Ibintu dukesha Umuhire Misheli (Michał Sopoćko)

C.   Intumwa z’Uruhanga Rutagatifu rwa Yezu (Apôtres de la Sainte Face)

Ni Intumwa z’UruhangaRutagatifu rwa Yezu: Mariya wa Mutagatifu Petero n’uw’Umuryango Mutagatifu; Kayitani, Umumisiyoneri w’Uruhanga Rutagatifu rwa Yezu; Mariya Piyerina wa Misheli; Ilidebrandi Girigori; Lewo Papini Dipo, umulayiki; Mariya Tereza Visenti, umubikira w’umukarumelita n’ Umuhire Mariya Pia Mastena. Aba 7 baharaniye ko kwiyambaza Uruhanga rutagatifu bimenyekana kandi bigakorwa na bose. 

Incamake y'amateka ya Kiliziya mu Rwanda 1994 - 1999

Myr Tadeyo Nsengiyumva wari
umushumba wa Kabgayi

… Kiliziya yari mu bihe bikomeye….hatowe abayobozi ba za diyosezi 4 zitari zifite abepiskopi, diyosezi 6 zabonye abashumba bazo, Abepiskopi 3 baguye i Kabgayi … 

Mu 1994, Kiliziya ndetse n’igihugu byari mu bihe bikomeye. Habaye jenoside yakorewe abatutsi yahitanye benshi. Kiliziya Gatolika mu Rwanda yarashegeshwe cyane kuko yatakaje benshi mu bayoboke bayo barimo abapadiri barenga ijana n’abiyeguriyimana. Hari kandi n’iyangirika rya bimwe mu bikorwa remezo by’ikenurabushyo.   

Ubuyobozi bwa Kiliziya Gatolika mu Rwanda bwahungabanijwe kandi n’iyicwa ry’abepiskopi bayo batatu hamwe n’abapadiri bagera mu icumi biciwe i Gakurazo, hafi y’icyicaro cya Diyosezi ya Kabgayi, kuwa 5 Kamena 1994. Abo bepiskopi ni : Myr Visenti Nsengiyumva wari arkiyeskopi wa Kigali ; Myr Tadeyo Nsengiyumva wari Umwepiskopi wa Diyosezi ya Kabgayi akaba na perezida w’Inama y’Abepiskopi Gtolika mu Rwanda na Myr Yozefu Ruzindana wari umwepiskopi wa diyosezi ya Byumba. Mu buryo bwihuse, Diyosezi bari babereye abepiskoopi zahawe abayobozi (Administrateurs apostoliques) bakurikira: padiri Jean-Baptiste RUGENGAMANZI yashinzwe  Kigali, André SIBOMANA ashingwa  Kabgayi naho Padiri Jean Berchmans TURIKUBWIGENGE ashingwa Byumba.

• Ku wa 13 Nyakanga 1994: Papa Yohani Pawulo wa 2 yagize padiri Heneriko Hoser w’umupalotini umugenzuzi mukuru uhagarariye papa mu Rwanda. Ubu butumwa bwe yabusoje muri werurwe 1995, ubwo hari haje intumwa nshya ya papa mu Rwanda ari we Myr Juliusz Janusz. 

• Ku wa 2-5 Ugushyingo 1994: Inama y’abepiskopi gatolika mu Rwanda yongeye guretana nyuma ya jenoside yakorewe abatutsi mu 1994. Iyi Nama yateraniye i Butare ni yo yemeje ko za seminari nkuru n’into zongera gufungura imiryango. Yanatangaje kandi ibyihutirwa byagombaga gukorwa nyuma ya jenoside. 

• Ku wa 11 Ugushyingo 1994: Papa yashyizeho abayobozi (Administrateurs apostoliques) ba za diyosezi zitari zifite abepiskopi: Myr Jean Baptiste
  
  GAHAMANYI yahawe Gikongoro ngo asimbure mu buryo budahoraho umushumba wagiye kwivuza i burayi. Myr Frédéric RUBWEJANGA yahawe Byumba, Padiri André SIBOMANA ahabwa Kabgayi na Padiri(Père) Antonio MARTINEZ wahawe Ruhengeri muri Nyakanga 1994, ngo asimbure Umushumba wari ukiri mu buhungiro. 

• Ku wa 20-26 Ugushyingo 1994: Intumwa z’Ishyirahamwe ry’inama z’abepiskopi bo muri Afurika y’iburasirazuba (AMECEA) zasuye Kiliziya Gatolika mu Rwanda mu rwego rwo kuyitera inkunga mu kongera kubyutsa umurimo wayo w’ikinerabushyo. Nyuma y’aho n’abandi baturutse hirya no hino bagiye bagera ikirenge mu cy’intumwa za AMECEA. 

• Ku wa 25 Werurwe 1966: Papa yatangiye kubyutsa ubuyobozi bwa Kiliziya mu Rwanda, ashyiraho abepiskopi batatu: Myr Tadeyo Ntihinyurwa wari umwepiskopi wa Diyosezi ya Cyangugu yabaye arkiyeskopi wa Kigali asimbuye Myr Visenti Nsengiyumva wiciwe i Gakurazo ku wa 5 Kamena 1994. Umuhango wo kumwambika paliyumu wabereye i Roma, ukorwa na Papa Yohani Pawulo wa 2, ku wa 29 Kamena 1996.

  

  Myr Anastase Mutabazi

  Padiri Anasitazi Mutabazi yatorewe kuba umwepiskopi wa gatandatu wa Diyosezi ya Kabgayi asimbuye Myr Tadeyo Nsengiyumva wiciwe i Gakurazo ku wa 5 Kamena 1994. Yahawe ubwepiskopi ku wa 25 Gicurasi 1996 afite intego: Pax in Christo. Padiri Seriviliyani Nzakamwita yatorewe kuba umwepiskopi wa kabiri wa diyosezi ya Byumba asimbuye Myr Yozefu Ruzindana wiciwe i Gakurazo. Yahawe ubwepiskopi kuwa 2 Kamena 1996. Intego ye ni Fiat Voluntas tua. 

• Ku wa 30 Ugushyingo 1966: Musenyeri Fokasi Nikwigize yaburiwe irengero hagati y’umujyi wa Goma (RDC) na Gisenyi (Rwanda) ubwo yari atahutse ava muri Kongo agaruka muri diyosezi ye.

• Kamena 1996: Intumwa za Kiliziya Gatolika mu Rwanda zahuye bwa mbere n’abahagarariye leta y’u Rwanda, baganira ku kibazo cya za kiliziya zagombaga guhindurwamo inzibutso za jenoside yakorewe abatutsi mu 1994. Nyuma y’ibiganiro birebire icyo kibazo cyaje gukemurwa nyuma y’uko Inteko nkuru ya Kiliziya ishinzwe ibyerekeye n’iyogezabutumwa ku isi yandikiye Inama y’abepiskopi gatolika mu Rwanda ibaruwa Nº 5757/98 yo ku wa 12 Mutarama 1999 yemera kureka kiliziya ya Nyamata ikaba urwibutso rwa jenoside, naho Kiliziya ya Kibeho yo yaje kongera kwemererwa gusengerwamo ku wa 15 Kanama 2003. 

• Ku wa 24 Ugushyingo 1996: I Nyanza hahimbarijwe Yubile y’imyaka 50 ishize umwami Petero Karoli Mutara III Rudahigwa yeguriye u Rwanda Kristu Umwami mu 1946. Nibwo hatangijwe ku mugaragaro imyiteguro ya yubile y’imyaka 100 u Rwanda rumenye Kristu yagombaga kwizihizwa mu 2000. 

• Ku wa 18 Mutarama 1997: hatowe abepiskopi batatu ba Diyosezi zitari zibafite: Padiri Yohani Damaseni Bimenyimana yatorewe kuba umwepiskopi wa kabiri wa  Diyosezi ya Cyangugu asimbuye Myr Tadeyo Ntihinyurwa wari waragizwe arkiyeskopi wa Kigali. Yahawe ubwepiskopi na Myr Wensesilasi Kalibushi ku wa

  

  Myr Alegisi Habiyambere

  
  16 Werurwe 1997 afite intego: In humilitate et caritate. Padiri Alegisi Habiyambere, umukuru w’abayezuwiti yatorewe kuba umwepiskopi wa kane wa Diyosezi ya Nyundo. Yasimbuye Myr Wensesilasi Kalibushi wari mu kiruhuko cy’izabukuru. Myr Wensesilasi Kalibushi ni we wamuhaye ubwepiskopi ku wa 22 Werurwe 1997, afite intego: Suscipe domine. Padiri Filipo Rukamba yatorerwe kuba umwepiskopi wa kabiri wa Diyosezi ya Butare asimbuye Myr Yohani Batista Gahamanyi wari mu kiruhuko cy’izabukuru. Myr Yozefu Sibomana ni we wamuhaye ubwepiskopi ku wa 12/4/1997, afite intego: Considerate Jesum. 

• Ku wa 8 Gicurasi 1998: Hatowe Padiri Kizito Bahujimihigo ngo abe umwepikopi wa kane wa diyosezi ya Ruhengeri, asimbuye Myr Fokasi Nikwigize waburiwe irengero ku wa 30 Ugushyingo 1996. Yahawe ubwepiskopi ku wa 27 kamena 1998 afite intego : Ut cognoscant te. 

• Ugushyingo 1998: Umurwa Nazarareti w'i Mbare (Kabgayi) wubatswe na Papa kugira ngo ufashe abana batagira kirengera nibwo watashywe, Imicungire yawo ihabwa Inama y’Abepiskopi Gatolika mu Rwanda. Imihango yo kuwutaha yayobowe na Karidinali Alfonso Lopez Trujillo, perezida w’inama ifasha Papa mu byerekeranye n’umuryango. Uyu murwa ni urwibutso rw’ubufatanye bwa Kiliziya y’isi mu gufasha u Rwanda, igihugu cyari mu bihe bikomeye byo kwiyubaka nyuma ya jenoside yakorewe abatutsi mu 1994.

• 
  Ku wa 14 Mata 1999: Myr Agusitini Misago, umushumba wa diyosezi ya Gikongoro yarafashwe, afungirwa muri gereza nkuru ya Kigali. Ku wa 15 Kamena 2000, nibwo yarekuwe, nyuma y’uko urukiko rwisumbuye rwa Kigali rusanze ari umwere rugategeka ko afungurwa nta yandi mananiza. Yasubiye ku murimo we ku wa 16 Nzeri 2000.

Izindi nkuru wasoma:

Incamake y’amateka ya Kiliziya Gatolika mu Rwanda 1961 - 1993 

Incamake y’amateka ya Kiliziya Gatolikamu Rwanda 1919 - 1960

Incamake y’amateka ya Kiliziya Gatolikamu Rwanda 1900 - 1917

Incamake y’amateka ya Kiliziya Gatolika mu Rwanda 1961 - 1993

Myr Nsengiyumva Tadeyo wari umushumba
 wa Kabgayi  na Myr Perraudin 

Muri iyi myaka, amateka agaragaza ko Bikira Mariya yabonekeye i Kibeho, hashinzwe diyosezi 5, Arikidiyosezi 1, Kaminuza y’u Rwanda n’Inama y’Abepiskopi Gatolika bo mu Rwanda…

·        Werurwe 1961: Ubuyobozi bwa Seminari Nkuru ya Mutagatifu Karoli Borome yo mu Nyakibanda bweguriwe abenegihugu buvuye mu maboko y’abapadiri bera. Umuyobozi wayo wa mbere w’umuyarwanda ni Padiri Matayo Ntahoruburiye. Mu 1963, iyi seminari yibarutse Seminari Nkuru ya Mutagatifu Yozefu ku Nyundo yaje guhuzwa n’iya Nyakibanda mu 1973. Icyiciro cyayo cyigisha Filozofiya cyimuriwe i Kabgayi (Filozofikumu Mutagatifu Tomasi wa Akwini). 

Myr Yohani Batista Gahamanyi

·        Ku wa 11 Nzeri 1961: diyosezi ya Astrida (Butare) ni bwo yashinzwe maze Myr Yohani Batista GAHAMANYI atorerwa kuyibera umwepiskopi wa mbere. Uyu yimitswe ku wa 6 Mutarama 1962. Intego ye yari : “Mu rukundo n’amahoro - In caritate et pace”. 

·    Ukuboza 1962 : Hatangiye Inama Nkuru ya Vatikani yasojwe ku wa 8 Ukuboza 1965. Iyi nama, Abepiskopi bane bo mu Rwanda ni bo bayigiyemo. 

·     Ku wa 3 Ugushyingo 1963 : Ku busabe bwa leta y’u Rwanda, abapadiri b’abadominikani bo muri Kanada mu Ntara ya Kebeki bashinze Kaminuza y’u Rwanda i Butare, bayiyobora kugeza mu 1972. 

   ·   Ku wa 6 Kanama 1964 : Hashyizweho icyicaro cy’intumwa ya Papa (nonciature) mu Rwanda. Myr Vito Roberti ni we wabaye uwa mbere mu ntumwa za papa mu Rwanda. Ibaruwa imwohereza mu Rwanda yayishyikirije perezida wa repubulika y’u Rwanda ku wa 6/8/1964. 

·    Ku wa 8 Ukuboza 1967 : I Kabgayi hizihirijwe Yubile y’imyaka 50 y’ubusaserdoti mu Rwanda, ndetse n’iy’imyaka 75 na yo ni ho yizihirijwe ku wa 8 Ukuboza 1992. 

·   Ku wa 5 Nzeri 1968 : habaye ishingwa rya Diyosezi ya Kibungo. Myr Yozefu Sibomana ni we umwepiskopi wa mbere wayo, yakuwe muri diyosezi ya Ruhengeri aho yasimbuwe na Myr Fokasi Nikwigize wimitswe kuwa 30 Ugushyingo 1968 afite intego : Procedamus in pace. 

·   Ku wa 12 Mutarama 1974 : Roma yemeye ukwegura kwa Myr Aloyizi Bigirumwami wari umwepiskopi wa Nyundo, nuko padiri Visenti Nsengiyumva atorerwa kumusimbura kuri iyo ntebe. Yahawe ubwepiskopi ku wa 2 Kamena 1974 afite intego : Ecce Adsum. 

   Muri gicurasi 1976 yagizwe arkiyeskopi wa Kigali nuko asimburwa na padiri Wensesilasi Kalibushi (+1997) wimitswe ku wa 27 Werurwe 1977, akaba umwepiskopi wa 3 wa Nyundo afite intego « Ecce venio ». 

·    Ku wa 3 Gicurasi 1976 : hashinzwe arkidiyosezi ya Kigali, nuko Papa Pawulo wa 6 atorera Myr Visenti Nsengiyumva (+1994) kuba Arikiyepiskopi wa mbere wayo. Yimitswe ku wa 20/6/1976 na Karidinali Angelo Rossi wari wohereje mu Rwanda kubera iryo yimikwa. Kuva ubwo iyari arkidiyosezi ya Kabgayi yabaye Diyosezi yungirije. Myr Andereya Perraudin yakomeje kuba i Kabgayi nka Arkiyeskopi w’icyubahiro wa Kabgayi kugeza apfuye.  

·        Ku wa 6 Kamena 1980 : habayeho ishingwa ry’Inama y’Abepiskopi Gatolika bo mu Rwanda (C.EP.R : Conférence Episcopale du Rwanda) ifite icyicaro i Kigali. Yari isanzweho yitwa Ihuriro ry’Abepiskopi bo mu Rwanda (A.E.R : Assemblée Episcopale du Rwanda). Yakomeje kuba umunyamuryango w’Inama y’Abepiskopi bo mu Rwanda no mu Burundi (COREB : Conférence des Ordinaires du Rwanda et du Burundi) ifite icyicaro i Bujumbura mu Burundi yaje guhinduka Ishyirahamwe ry’Inama z’Abepiskopi bo mu Rwanda no mu Burundi (ACOREB).  

Myr Servilien NZAKAMWITA

·   Ku wa 5 Ugushyingo 1981 : Hashinzwe diyosezi ebyiri : Byumba na Cyangugu. Umwepiskopi wa mbere wa diyosezi ya Byumba yabaye Myr Yozefu Ruzindana (+1994). Yari afite intego igira iti: “Sitio” (mfite inyota). Yahawe ubwepiskpi ku wa 17 Mutarama 1982. 

Kuri diyosezi yaCyangugu, Myr Tadeyo Ntihunyurwa ni we wabaye umwepiskopi wayo wa mbere. Yabuhawe ku wa 24 Mutarama 1982 afite intego: Ut unum sint (KUGIRA NGO BOSE BABE UMWE).     

   

·   Ku wa 28 Ugushyingo 1981 : Bikira Mariya yabonekeye bwa mbere i Kibeho, yabarizwaga muri diyosezi yaButare. Myr Yohani Batista Gahamanyi yashyizeho komisiyo ebyiri zo kwiga kuri iryo bonekerwa ; iya liturujiya n’iy’abaganga. Ku wa 15 Kanama 1988, ku munsi wa Asomusiyo, yemeje ko hashobora kuba ahantu abakristu basengera. Ayo mabonekerwa yashojwe ku mugaragaro ku wa 28 Ugushyingo 1989.  

·        Ku wa 3 Ukuboza 1984 : nibwo hashinzwe Ishyirahamwe ry’Inama z’Abepiskopi bo muri Afurika yo hagati ACEAC, rihuza Abepiskopi bo mu Rwanda (CEPR), mu Burundi (CECAB) no muri Repubulika Iharanira Demokarasi ya Kongo, RDC (CENCO). Rifite icyicaro i Kinshasa. 

·     Ku wa 3 Kamena 1986 : Myr Aloyizi r, umwepiskopi wa Nyundo wari mu kiruhuko cy’izabukuru yitabye Imana. Ni we waharaniye ko Kiliziya y’u Rwanda ihabwa ubuyobozi bwite kandi afasha abanyarwanda kwakira imigenzereze ya gikristu. Yashyinguwe ku Nyundo kandi uwo munsi uba uw’icyunamo mu gihugu hose.  

·  Ku wa 28 Ugushyingo 1987 : Myr Tadeyo Nsenginyumva (+1994) yagizwe umwepiskopi w’umuragwa wa Kabgayi. Yimitswe ku wa 31 Mutarama 1988 afite intego : Adveniat regnum tuum. Ku wa 7 Ukwakira 1989 yasimbuye Myr Perraudin wari ugiye mu kiruhuko cy’izabukuru ku cyicaro cya CEPR i Kigali. Myr Perraudin yitbye Imana ku wa 25/4/2003, aguye mu Busuwisi.  

·    Ku wa 15 Gicurasi 1990: Hasohotse bibiliya ya mbere yanditswe mu Kinyarwanda yitwa « Bibiliya Ntagatifu ». Ku wa 1 Mata 1992 nibwo hatangajwe isohoka ry’igitabo cya mbere cya misa mu Kinyarwanda cyitwa « Igitabo cya Misa ya Kiliziya ya Roma ».  

·    Ku wa 7- 9 Nzeri 1990 : Papa Yohani Pawulowa 2 yasuye Kiliziya gatolika mu Rwanda. Kuwa 8 Nzeri 1990 : Papa Yohani Pawulo wa 2 yahaye ubupadiri abadiyakoni 22 barimo n’abo mu bindi bihugu. Ibyo birori byabereye i Mbare muri Diyosezi ya Kabgayi. 

·    Ku wa 30 Werurwe 1992 : habaye Ishingwa rya diyosezi ya Gikongoro, ihabwa Padiri Agusitini Misago wari umuyobozi wa Seminari Nkuru ya Nyakibanda ngo ayibere umwepiskopi wa mbere. Ibirori byo kumwimika byabaye ku wa 28/6/1992 afite intego igira iti: Omnia Propter Evangelium (Byose bigiriwe Inkuru Nziza). Myr Agusitini Misago yitabye Imana kuwa 12 Werurwe 2012 aguye mu biro bye. Ku wa 30 Werurwe 1992 kandi Myr Ferederiko Rubwejanga yatorewe kuba umwepiskopi wa diyosezi ya Kibungo asimbuye Myr Yozefu Sibomana wari ugiye mu kiruhuko cy’izabukuru. Ku wa 5 Nyakanga 1992, nibwo yahawe ubwepiskopi afite intego igira iti: Faciam Voluntatem Tuam “NKORE UGUSHAKA KWAWE”. Myr Yozefu Sibomana yapfuye ku wa 9/11/1999.  

Bazilika Nto ya Kabgayi

    ·  Ku wa 22 Ukwakira 1992: Katedarali ya Kabgayi, yabaye bwa mbere icyicaro cy’umwepiskopi mu Rwanda, yeguriwe Bikira Mariya Utasamanywe icyaha. Ni kuri uwo umunsi Inteko ya Kiliziya ishinzwe ibyerekeye Liturujiya n’Amasakramentu yashyize Katedarali ya Kabgayi ku rwego rwa Bazilika Nto.  

·    Gicurasi 1993: Karidinali Roje ETCHEGARAY, Perezida w’Inama ifasha papa mu byerekeranye n’ubutabera n’amahoro yasuye u Rwanda, nk’intumwa idasanzwe ya Papa izanye ubutumwa bw’amahoro n’icyizere mu gihugu cyashegeshwe n’intambara yo guharanira ubutegetsi. Uyu mukaridinali yagarutse muri kamena 1994, rwagati muri jenoside yakorewe abatutsi mu 1994, nk’intumwa idasanzwe ya papa mu kwifatanya n’abaturage bahuye n’amakuba n’akaga gakomeye.

Izindi nkuru wasoma:

Incamake y'amateka ya Kiliziya mu Rwanda 1994 - 1999

Incamake y’amateka ya Kiliziya Gatolikamu Rwanda 1919 - 1960

Incamake y’amateka ya Kiliziya Gatolikamu Rwanda 1900 - 1917

Mutagatifu Antoni wa Paduwa, umuvugizi wa Antoni Cardinal KAMBANDA

Buri wa 13 Kamena, Kiliziya Gatolika yibuka Mutagatifu Antoni wa Paduwa, umwarimu n’umuhanga wa Kiliziya.

1. Ubuzima bwa Mutagatifu Antoni wa Paduwa

Mutagatifu Antoni wa Paduwa (1195-1231), yavukiye i Lisibone muri Porutigari ahagana mu mwaka wa 1195, mu gihe kimwe na Mutagatifu Fransisko wa Asizi (1182-1226). Izina rye rya Batisimu ni Fernando, naho irindi yarifashe amaze kwiyegurira Imana. Mutagatifu Antoni wa Paduwa yitabye Imana, ari ahitwa i Paduwa, ku itariki ya 13 Kamena 1231, afite imyaka 36. Papa Gerigori wa IX ni we wamwanditse mu gitabo cy’abatagatifu kuwa 30 Gicurasi 1232. Kuwa 16 Mutarama 1946, niho Nyirubutungane Papa Piyo wa XII yatangaje ko ari umuhanga n’umwarimu wa Kiliziya, mu Ibaruwa yise mu kilatini “Exulta, Lusitania felix”, ugenekereje mu kinyarwanda: “Ishime kuko urahirwa Munyaportigali” .

2. Ingingo 7 z’ingenzi zaranze imibereho ya Antoni wa Paduwa :

 

·         Umusore uvuka mu muryango wiyubashye

Mutagatifu Antoni wa Paduwa yavukaga mu muryango wiyubashye wari utuye mu murwa mukuru wa Porutigali, wari umujyi ukomeye wa Lisibone. Se umubyara yagiraga icyo apfana na Godifiridi wa Buyo (Godefroid de Bouillon), uvuka mu muryango ukize cyane, akaba umusikare ukomeye wacunguye yeruzalemu, bakaba bari barimukiye muri Porutigali.

 

·         Uwihayimana w’umufaransiskani 

Afite imyaka 15 yinjiye mu Bihayimana, mu muryango w’Abamonaki ba Mutagatifu Agustini, aba ari naho aherwa ubusaseridoti. Mu mwaka wa 1220, urupfu rw’Abafaransiskani ba mbere bahowe Imana muri Maroke, rwateye ishavu ryinshi uwo musaseridoti w’umusore, wari ufite imyaka 25 gusa, bituma asaba kwinjira mu Bafaransiskani, kugira ngo azashobore kujya kwamamaza Ivanjili muri Afurika ya ruguru, ahiganje abayisiramu.

·         Umupadiri w’umumisiyoneri 

Mutagatifu Antoni wa Paduwa, abyisabiye, yagiye kwigisha Ivanjili muri Maroke. Aho muri Maroke ntiyahatinze kubera ibibazo by’ubuzima, amagara ye yaramutengushye, maze mu mwaka wa 1221, yimurirwa mu Burayi. Mu nzira ahindukiye, ubwato barimo bwayobejwe n’umuhengeri, ubwerekeza muri Sisire, mu Butaliyani, aba ariho aguma. Kuwa 30 Gicurasi 1221, yaherekeje Mutagatifu Fransisko mu nama nkuru y’umuryango wabo (Chapitre générale), yabereye i Asizi. Nyuma yaho, Mutagatifu Faransisko wa Asizi yamwohereje kwigisha hirya no hino mu Bufaransa no mu Butaliyani.

·         Umwigisha w’amahanga 

Mu mwaka wa 1222, igihe hari hatanzwe ubupadiri ku basore benshi b’abafaransiskani, Mutagatifu Antoni wa Paduwa yagaragaje ubuhanga n’impano yo kuvuga neza igihe yari ahawe ijambo. Mu butumwa bwe, yabaye icyamamare kubera inyigisho ze, zari zihanitse mu bwenge, zuje ubuhanga, kandi zinyuze umutima, zatangazaga bitavugwa abantu bose. Roho Mutagatifu yamuvugiragamo, ku buryo inyigisho ze zahinduye benshi. Kuva ubwo bamuha kwigisha muri Kaminuza za Mompeliye, Tuluze, Bolonye na Paduwa. Mutagatifu Antoni wa Paduwa yaranzwe kandi n’Urukundo ruhebuje yagiriraga abakene, bikaba byaratumye amenyekana hose.

·         Umukuru w’umuryango 

Mu mwaka wa 1226, Mutagatifu Antoni wa Paduwa yatorewe kuba umukuru w’umuryango ku rwego rw’akarere (Province ou Custodie) ka Limoje (Limoges). Mu mwaka wa 1227, nyuma y’urupfu rwa Mutagatifu Fransisko wa Asizi, wari warashinze umuryango, Mutagatifu Antoni wa Paduwa yatorewe kuba umkuru w’umuryango mu majyaruguru y’ubutaliyani, anakomeza ubutumwa bwe bwo kwigisha no kurwanya inyigisho z’ubuyobe.

·         Umujyanama wa Papa  

Mu mwaka wa 1230, mu nama nkuru y’umuryango, Mutagatifu Antoni wa Paduwa yeguye ku mirimo yo kuyobora umuryango w’Abafaransiskani, maze nyuma yoherezwa I Roma. Aho i Roma yabaye umwe mu bajyanama ba Papa Gerigori wa IX, ari nawe watangaje ko ari umutagatifu kuwa 30 Gicurasi 1232.

·         Umutagatifu w’intangarugero  

Inyigisho n’imibereho bya Mutagatifu Antoni wa Paduwa bigaragaza ko ari intangarugero ku buryo budasanzwe. Ari muri bake byagaragaye ko ari abatagatifu hashize igihe gito bitabye Imana: nyuma y’amezi 11 gusa. Byemejwe ko ari umutagatifu hashingiwe ku bitangaza bigera kuri 40 by’abantu bakize. Iteka bamushushanya ahagatiye Umwana Yezu, kuko Umwana Yezu yigeze kumubonekera akamumanukira mu maboko.

3. Twifurije umunsi mwiza Nyiricyubahiro Antoni Cardinal KAMBANDA 

Twifurije umunsi mwiza Antoni Cardinal KAMBANDA. Ababyeyi bamuhitiyemo neza bamuhesha Batisimu kuwa 27 Ugushyingo 1958, nyuma y’iminsi 17 gusa avutse; maze nawe agerageza gutera ikirenge mu cya Mutagatifu Antoni wa Paduwa, umuvugizi w’abigisha, mu nyigisho ze nziza zifasha benshi. Kuwa 8 Nzeri 1990, Mutagatifu Papa Yohani Pawulo wa II yamuramburiyeho ibiganza ahabwa ubupadiri. Kuwa 20 Nyakanga 2013 yahawe Ubwepiskopi, aba Umwepiskopi wa Diyosezi ya Kibungo; maze kuwa 19 Ugushyingo 2018 atorerwa kuba Arkiyepiskopi wa Kigali, ahabwa Inkoni y’Ubushumba nka Arkiyepiskopi kuwa 27 Mutarama 2019. Kuwa 25 Ukwakira 2020 nibwo yatorewe kuba Cardinal wa Kiliziya Gatolika Ntagatifu ya Roma, maze ashyirwa muri urwo rwego kuwa 28 Ugushyingo 2020. Nyiricyubahiro Cardinal, tubifurije umunsi mwiza wa Bazina Mutagatifu! 

Iyi nkuru tuyikesha Diyosezi ya Kibungo: niba ushaka gusoma umwimerere wayo, kanda  AHA.

Menya diyosezi ya Ruhengeri n’Abepiskopi bayiyoboye

Umushumba Diyosezi ya Ruhengeri
 akikijwe n'abasaseridoti
 hamwe n'abahereza

Mutagatifu Papa Yohani wa XXIII yashinze Diyosezi ya Ruhengeri kuwa 20 Ukuboza 1960, ihabwa Myr Bernard Manyurane. Muri Diyosezi ya Ruhengeri ni ho havukiye Abenebikira, umuryango w’abihayimana kavukire wabayeho bwa mbere mu Rwanda, ushinzwe na Myr Yohani Yozefu Hiriti, bityo Paruwasi ya Rwaza iba iya mbere mu gihugu cyose mu kwakira amasezerano yo kwiyegurira Imana y’umunyarwandakazi wa mbere. 

Hari kuwa 25/03/1919, ubwo Mama Mariya Yohana Nyirabayovu, yakoze amasezerano yo kwiha Imana mu muryango w’Abenebikira. Muri Paruwasi ya Rwaza kandi ni ho hatangiriye Umuryango wa Foyer de Charité ya Remera-Ruhondo, kuwa 11 Gashyantare 1968, utangijwe na Padri Guy Cleassens, wari umwarimu mu Iseminari Nto ya Nyundo. 

Paruwasi katederali ya Ruhengeri

Urubuga rwa diyosezi ya Ruhengeri rugaragaza ko ifite amaparuwasi 16 : Paruwasi ya Rwaza (1903), Paruwasi ya Janja (1935), Paruwasi ya Nemba (1938), Paruwasi ya Kinoni (1951), Paruwasi ya Ruhengeri (1954), Paruwasi ya Runaba (1956), Paruwasi ya Busogo (1963), Paruwasi ya Nyakinama (1970), Paruwasi ya Kampanga (1986), Paruwasi ya Gahunga (1986), Paruwasi ya Mwange (1986), Paruwasi ya Bumara (2012), Paruwasi ya Butete (2014), Paruwasi ya Murama (2019), Paruwasi ya Kanaba (2020) n’iya Busengo (2022). Abepiskopi bagera kuri 5 ni bo bayoboye Diyosezi ya Ruhengeri 

1.   Myr Bernard MANYURANE  

Igihe Diyosezi ya Ruhengeri ishinzwe kuwa Kuwa 20 Ukuboza 1960, Papa Yohani wa XXIII yatoye Padiri Bernard Manyurane ngo ayibere umushumba wayo wambere. Myr Bernard Manyurane yavutse mu 1913, abatizwa kuwa 3 Mata 1925 kuwa 25 Nyakanga 1940 mu Ruhengeri. Padiri Bernard Manyurane yigishije mu Nyakibanda, ni mu bihe ubuyobozi bw’iyi seminari bwakurwaga mu maboko y’abapadiri bera bugashigirwa mu bapadiri bwite ba Diyosezi, bityo Padiri Matthieu NTAHORUBURIYE akayobora seminari ya nyakibanda kuva kuwa 1 Gicurasi 1961, inshingano yatorewe kuwa 10 Werurwe 1961.

Kuwa 20 Ukuboza 1960, ku myaka 47, Papa Yohani wa 13 yatoreye Padiri Bernard Manyurane kuba umushumba wa Diyosezi ya Ruhengeri. Yagombaga kwimikwa kuwa 11 Gashyantare 1961, ariko tariki ya 28 Mutarama 1961, afatwa n’uburwayi butunguranye. Yajyanywe kuvurizwa mu Bubiligi, ariho yaje kwitabira Imana kuwa 8 Gicurasi 1961. Musenyeri Bernard Manyurane yashinguwe mu cyubahiro gikomeye munsi ya Alitali ya Kiliziya ya Ruhengeri. Mu bamushyinguye, harimo n’abasirikare b’Ababiligi bakoze akarasisi. Intego ye y’Ubwepiskopi yari yahisemo ni “IN VINCULO PACIS”.  

2.   Myr Joseph SIBOMANA, umushumba wa Diyosezi kuva mu 1961 kugeza mu 1968  

Nyiricyubahiro Musenyeri Yozefu SIBOMANA yavukiye i Save kuwa 25 Mata 1915, abatizwa kuwa 28 Mata 1915. Yize amashuri abanza i Save, ayisumbuye ayiga mu Iseminari Nto ya Kabgayi guhera mu 1926. Yagiye mu Iseminari Nkuru mu 1932, ahabwa Isakaramentu ry’Ubusaserdoti, ubupadiri, kuwa 25 Nyakanga 1940 i Nyakibanda. 

Imwe mu mirimo ya gisaseridoti yakozwe na Musenyeri Yozefu SIBOMANA  

• 1940-1943: Umurezi mu Iseminari Nto ya Kabgayi
• 1944: Padiri wungirije muri Misiyoni ya Gisagara
• 1945: Padiri wungirije muri Misiyoni ya Nyanza
• 1947 : Padiri mukuru muri Misiyoni ya Gisagara
• 1952: Padiri mukuru Misiyoni ya Kaduha
• 1956: Padiri mukuru wa Misiyoni ya Byimana
• 1958: Padiri omoniye w’Abenebikira
• 1960: Padiri mukuru wa Seminari Nto ya Kabgayi 

Andi matariki y’ingenzi mu buzima bwe 

• Mu 1951, nibwo yabaye Igisonga (Vicaire Délégué) cya Musenyeri Deprimoz. Muri Mutarama 1961, ni bwo Mutagatifu Papa Yohani wa XXIII, yamugize Umunyagikari we (Camérier secret de sa Sainteté), amugira Musenyeri by’icyubahiro. Umunyagikari wa Papa ni izina ry’icyubahiro (titre d’honneur) ryahabwaga umupadiri ushimwa na Papa kubera ibikorwa bye, bikamuha kandi izina ry’icyubahiro ryo kwitwa Musenyeri. 
• Kuwa 21 Kanama 1961, yatorewe kuba Umwepiskopi wa Diyosezi ya Ruhengeri,
  
  
  yimikwa kuwa 3 Ukuboza 1961. Intego ye y’Ubwepiskopi igira iti “NZI UWO NEMEYE” (mu kilatini ni “CUI CREDIDI”). Muri Diyosezi ya Ruhengeri, Musenyeri Yozefu SIBOMANA yahamaze imyaka 7.
• Kuwa 5 Nzeri 1968, yatorewe kuba Umwepiskopi wa Diyosezi ya Kibungo ikimara gushingwa. Umuhango wo kumwimika nk’Umwepiskopi wa Diyosezi ya Kibungo wabereye muri Katedrali ya Kibungo, kuwa 29 Ukuboza 1968, uyoborwa n’Intumwa ya Papa mu Rwanda Musenyeri Ameliyo Pogi (Mgr Amelio POGGI).
• Kuwa 25 Nyakanga 1990, Musenyeri Yozefu SIBOMANA yizihije Yubile y’impurirane y’imyaka 50 y’ubusaseridoti n’imyaka 75 y’amavuko.
• Kuwa 25 Werurwe 1992, Mutagatifu Papa Yohani Paulo wa II yemeye ubwegure bwe, maze atorera Nyiricyubahiro Musenyeri RUBWEJANGA Frederiko kumusimbura ku ntebe y’ubushumba bwa Diyosezi ya Kibungo. Ubwegure bwa Musenyeri Yozefu SIBOMANA, buteganywa n’amategeko ya Kiliziya, agena ko umushumba wujuje imyaka 75 y’amavuko ashobora gusaba kujya mu kiruhuko cy’izabukuru.

Nyuma yo kwegura, Musenyeri Sibomana Yozefu yimukiye mu nzu y’amasaziro y’Umwepiskopi ucyuye igihe y’i Rwamagana. Aha niho yitabye Imana atuye, kuwa 09 Ugushyingo 1999. 

3.   Myr Phocas NIKWIGIZE, umushumba wa Diyosezi kuva mu 1968 kugeza mu 1996

Myr Phocas Nikwigize yavukiye i Muhanga, kuwa 23 Kanama 1919. Ku munsi wa gatatu avutse, kuwa 26 Kanama 1919, yahawe Isakaramentu rya Batisimu. Yahawe ubupadiri kuwa 25 Nyakanga 1948, ahawa ubwepiskopi kuwa 30 Ugushyingo 1968, mu biganza bya Musenyeri Ameliyo Pogi (Mgr Amelio POGGI). Kuwa 5 Mutarama 1996, nibwo mutagatifu Papa Yohani Pawulo II yemeye ubwegure bwe, nuko mu 1997 atorera Myr Kizito BAHUJIMIHIGO kumusimbura.

Bikekwa ko Myr Phocas Nikwigize yitabye Imana kuwa 30 Ugushyingo 1996, ku munsi w’isabukuru ye y’imyaka 28 ahawe inkoni y’ubushumba. Kuri uwo munsi nibwo yaburiwe irengero ku mupaka uhuza Goma (R.D.C) n’umujyi wa Gisenyi, ubwo yavaga mu buhungiro agarutse muri Diyosezi ye. Kuva kuwa 11/11/1994 kugeza kuwa 21/11/ 1997, Diyosezi ya Ruhengeri yayobowe na Padiri Antonio Martinez (Apostolic Administrator sede plena) kuko Myr Phocas NIKWIGIZE, umushumba wa Diyosezi yari akiri mu buhungiro. 

4.   Myr Kizito BAHUJIMIHIGO, umushumba wa Diyosezi kuva mu 1997 kugeza mu 2007 

Nyiricyubahiro Myr Kizito BAHUJIMIHIGO yavukiye muri Paruwasi ya Rwamagana, i Nyagasenyi, kuwa 05 Ukuboza 1954. Ni umwe mu mfura za Seminari Nto ya Zaza, yashinzwe mu 1968 (kimwe na Myr Anasitazi MUTABAZI, Umwepiskopi wacyuye igihe wa Diyosezi ya Kabgayi baherewe ubupadiri ku munsi umwe). Myr Kizito BAHUJIMIHIGO yaherewe ubusaseridoti i Kibungo kuwa 25 Nyakanga 1980. Kuwa 21 Ukuboza 1997, Mutagatifu Papa Yohani Pawulo wa II yamutoreye kuba umwepiskopi wa Diyosezi ya Ruhengeri, maze kuwa 27 Kamena 1998, yimikwa na Musenyeri Ntihinyurwa Tadeyo, Arikiyepiskopi wa Kigali.

Kuwa 28 Kanama 2007, Nyirubutungane Papa Benedigito wa XVI yamutoreye kuba Umwepiskopi wa Diyosezi ya Kibungo, yimikwa kuwa 28 ukwakira 2007, aba umwepiskopi wa Diyosezi ya Kibungo abifatanya no kuba umuyobozi wa diyosezi ya Ruhengeri, kugeza kuwa 29 Mutarama 2010, ubwo Papa Benedigito wa XVI yemeraga ukwegura kwe. 

Intego ye y’ubwepiskopi ni “Ut Cognscant Te” (Bakumenye). Ni umuhanga wize i Roma, aho yakuye impamyabumenyi ihanitse mu by’imitekerereze n’uburezi (doctorat en psychologie et en pédagogie). Nyuma yo kwegura, Myr Alexis HABIYAMBERE, wari umushumba wa diyosezi ya Nyundo, niwe watorewe kuba umuyobozi wa diyosezi ya Ruhengeri.

Mbere yo kuba umwepiskopi, yakoze no mu Iseminari: 

• 1980-1983: Yabaye umurezi mu Iseminari Nto yitiriwe Mutagatifu Kizito Zaza
• 1987-1990: Yabaye umwarimu mu Iseminari nkuru ya Rutongo 
• 1990-1991: Yabaye umwarimu mu Iseminari Nkuru ya Filozofiya ya Kabgayi
• 1991-1994: Yabaye umuyobozi wa Seminari Nto yitiriwe Mutagatifu Kizito ya Zaza
• 1995-1996: Yabaye umuyobozi wa Seminari Nto yitiriwe Mutagatifu Visenti wa Pawulo y’i Ndera, Arikidiyosezi ya Kigali
• 1996-1997: Yabaye umuyobozi wa Roho mu Iseminari Nkuru ya Rutongo
• Kanama 1997: Yabaye umurezi n’umuyobozi wa roho mu Isemanari Nkuru ya Nyakibanda

5.   Myr Vincent HAROLIMANA, umushumba wa Diyosezi guhera mu 2012 

Nyiricyubahiro Musenyeri Vincent Harolimana yavukiye i Mpembe muri Paruwasi ya MUBUGA, Diyosezi ya Nyundo ku wa 2 Nzeli 1962, yize mu Iseminari Nto mutagatifu Piyo wa X ya Nyundo. Mu 1990, nibwo yahawe ubupadiri na Mutagatifu Papa Yohani Pawulo wa II wari wasuye u Rwanda, kuwa 08 Nzeri 1990 ku munsi umwe na Musenyeri Antoni Karidinali KAMBANDA.

Nyiricyubahiro Musenyeri  Alexis HABIYAMBERE wari umushumba wa Diyosezi ya Nyundo, akaba n’umuyobozi wa Diyosezi ya Ruhengeri ni we wamuhaye inkoni y’ubushumba kuwa 24 Werurwe 2012 nyuma y’uko abitorewe na Nyirubutungane Papa Benedigito wa XVI kuwa 31 Mutarama 2012. 

Intego ye ni “Vidimus Stellam eius” (Twabonye inyenyeri ye, Mt 2, 2). 

Afite impamyabushobozi ihanitse mu bya tewolojiya yakuye mu Butaliyani mu 1993-1999 (Doctorat de théologie dogmatique, Université Pontificale Grégorienne). Kuwa 26 Kamena 2019 yatorewe kuba umuyobozi wungirije w’inama y’abepiskopi bo muri Afrika yo hagati (Vice-Pesident of Association of Episcopal Conferences of Central Africa) naho mu 2022 atorerwa kuba umuyobozi wungirije w’inama y’abepiskopi bo mu Rwanda. 

Bumwe mu butumwa yakoze ataraba umushumba wa Diyosezi ya Ruhengeri

• Kuva mu mwaka w’i 2000, yagizwe umuyobozi wa Seminari Nto yo ku Nyundo
• Kuva mu 2004 yakomeje kwigisha muri Seminari Nkuru ya Nyakibanda (Professeur invité de Théologie dogmatique) ndetse yanigishije no mu Ishuri rikuru ryo mu Ruhengeri (INES- Ruhengeri).

Mu rugamba rw’iterambere ry’ubukungu, amaparuwasi agize Diyosezi afite ibikorwa binyuranye birimo ubuhinzi n’ubworozi. Hari kandi ikigo cy’ububaji (L’Atelier de l’Economat Général de Ruhengeri), ubukanishi bw’ibinyabiziga (Garage de l’économat général), Hoteli Fatima n’ikigo cy’ikenurabushyo cya Fatima (Centre Pastoral Notre Dame de Fatima).

Urubuga rubonekaho amakuru ya Kliziya Gatolika mu Rwanda, www.eglisecatholiquerwanda.org , agaragaza ko Diyosezi ya Ruhengeri ifite abakristu gatolika 366711, bangana na 41,7% by’abatuye ku butaka ikoreraho ubutumwa. Ifite imiryango remezo 3125, Amasantarali 76 na Paruwasi 16. Imiryango y’abihayimana ikorera ubutumwa muri Diyosezi ya Ruhengeri ni 19 : Imiryango y’abafureri 3 n’iy’ababikira 16. Iyi diyosezi kandi ifite imiryango y’agisiyo gatolika 40 804, ibigo by’amashuri y’inshuke 80, abanza 126, ayisumbuye 63 n’ishuri rikuru rya INES (Institut d'enseignement superieur de Ruhengeri). Mu kwita ku buzima, diyosezi ifite ibigo 18, birimo ibigo ndebuzima 8 n’Ibitaro bikuru bya Nemba (Hôpital de Nemba). Birumvikana ko iyi mibare igenda ihindukana n’ibihe.

Menya izindi Diyosezi n’Abepiskopi baziyoboye :

1. Diyosezi ya Butare
2. Diyosezi ya Cyangugu
3. Diyosezi ya Gikongoro
4. Diyosezi ya Kabgayi 
5. Diyosezi ya Kibungo 
6. Diyosezi ya Nyundo